Bonikowo - drewniany kościół pw. św. Mikołaja

województwo wielkopolskie;

powiat ziemski kościański;

Gmina wiejska Kościan.

Adres: brak danych.

archidiecezja poznańska;

dekanat kościański;

parafia in situ.

GPS: 52º 07' 36"N 16º 37' 53"E.

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. św. Mikołaja. Obecnie bez zmian.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 1785 r.

Data przebudowy / rozbudowy: rozbudowa ok. 1899 r., latarnia na wieży 1931⁵⁾ r. lub 1936²⁾ r.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1971 r.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: kolegium misjonarzy z Kościana.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: Dokumenty świadczą, że kościół parafialny w Bonikowie istniał już w roku 1580⁵⁾ r. Pod datą 1610 podano, że był drewniany oraz że był pod wezwaniem św. Mikołaja⁵⁾. Kościół podupadł, gdyż w 1661 został przekazany w stanie ruiny przez Jana Kazimierza misjonarzom z Kościana. Kościół został zrekonstruowany od podstaw w 1785 r. dzięki staraniom kolegium misjonarzy. Restaurowany na przełomie XIX i XX w.. Podczas rozbudowy w 1899 r. prawdopodobnie dobudowano zakrystię i kruchtę. Polichromia z 1971 r. wykonana przez Teodora Szukałę (wg projektu Teodora i Stanisława Szukałów)¹⁾.

Tak Józef Łukaszewicz w „Krótkim opisie historycznym kościołów parochialnych,…” opisuje:

„Wieś Bonikowo należała do starostwa kościańskiego. Kto i kiedy w niej kościół parochialny założył, nie wiadomo. Wizyta Happa z roku 1610 mówi o nim: >>We wsi Bonikowie jest kościół parochialny drewniany, poświęcony pod tytułem ś. Mikołaja wyznawcy; kolacyi starosty kościańskiego.<< - Aż do środka 17. wieku był on parochialnym; dopiero za przywilejem Jana Kazimierza, w Krakowie dnia 17. Stycznia 1661 r. datowanym, a potwierdzeniem Stefana Wierzbowskiego, biskupa poznańskiego, datowanem w Warszawie dnia 18. Maja 1666 r. oddanym został zgromadzeniu ks. Mansyonarzy kościańskich i od tego czasu uważa się za filialny fary kościańskiej. W czasie kiedy go ks. Mansyonarze kościańscy pod zarząd swój objęli, znajdował się w opłakanym bardzo stanie, jak świadczy wizyta Gnińskiego z roku 1672-83. >>Kościół w Bonikowie – mówi wspomniona wizyta – jest drewniany, stary, przeciekający i walący się, wymaga zatem niezwłocznej reperacyi, jest pod tytułem ś. Mikołaja, biskupa i wyznawcy, kolacyi N. Pana.<< - Księgi kościelne w Bonikowie zaczynają się od roku 1686.”⁶⁾ [pisownia oryginalna]

Konstrukcja: szkieletowa, słupowo-ramowa.

Opis: Kościół drewniany, jednonawowy konstrukcji słupowo-ramowej, wypełnioej cegłą, oszalowany. Nie orientowany (zwrócony prezbiterium na zachód). Kościół po przebudowie ok. 1899 r. posiada pewne cechy stylowe charakterystyczne dla neogotyku⁵⁾: łuki ostre w otworach okiennych i drzwiach, trójkątny szczyt kruchty, trójkątne wystawki i skromną nie barokową wieżyczkę na sygnaturkę. Prezbiterium mniejsze od nawy, zamknięte trójbocznie z kaplicą (od północy) i zakrystią (od południa) po bokach. Pod całością ceglana podmurówka. Nawa poprzedzona kruchtą. Wieża czworoboczna nad frontową częścią nawy, zwieńczona cebulastym hełmem i latarnią z 1936 r. kryte gontami. Dach jednokalenicowy (pierwotnie dwukalenicowy), kryty gontem. Nad kaplicą i zakrystią dachy kryte blachą. Nietypowo umieszczona, kwadratowa wieżyczka na sygnaturkę nad prezbiterium, zwieńczona daszkiem namiotowym.

Wnętrze i wyposażenie: Wewnątrz ściany otynkowane. Strop płaski wspólny dla nawy i prezbiterium. Chór muzyczny wsparty na dwóch słupach z parapetem z wystawką w części środkowej. Profilowana belka tęczowa z barokowym krucyfiksem i napisem fundacyjnym (data wybudowania) „AD. MAIOREM. DEI. GLO,B M. VIR. S' NICOLAI. PATR. TUT, HON' ECcLEsIA PR, BONIC. SUmPTu PrORia R.R. MAn. ALa. CoSiUtiPARo AEDIFICAtA” „8 sept AD. 1785 to”. Manierystyczny ołtarz główny z lat 1620-30⁵⁾. W polu środkowym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Śnieżnej z klęczącą figurą duchownego donatora²⁾. Tabernakulum i mensa z datą 1787, późnobarokowe²⁾. Ołtarz boczny zmontowany z elementów figuralnych i ornamentalnych z ok. 1720-30 r., w polu środkowym rzeźba św. Mikołaja z 2 poł. XVIII²⁾ w. Chrzcielnica z ok. 1700 r. z rzeźbą pelikana karmiącego pisklęta^{2), 5)}. Gotycko-renesansowy krucyfiks z poł. XVI w. Barokowa rzeźba Matki Boskiej Bolesnej z 1 poł. XVIII^{2), 5)} w. Polichromia z 1971 r. wykonana przez Teodora Szukałę⁵⁾.

Na wyposażeniu kościoła jest późnorenesansowy ołtarz z mensą z 1787, późnogotycka rzeźba Maryi Panny, chrzcielnica z ok. 1700 i gotycko-renesansowy krucyfiks z II poł. XVI wieku. Obraz Matki Boskiej Śnieżnej w ołtarzu pochodzi z 1621⁸⁾ r.

Otoczenie: Dzwonnica zapewne z k. XVIII w. Obok kościoła nagrobek Alfreda Chłapowskiego ambasadora Polski we Francji.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 58 z dnia 26.01.1955 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 113.C1; Atlas Kompas 1:200.000 – 83.E1; Atlas ExprressMap 1:200.000 – 83.C2; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 86.Pa34.

Mapy archiwalne:

P40 S23 E (alt. 4023 E) KOŚCIAN *** (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 – 1939/);

3865 (alt. 2130) Konojad (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/);

3865 Konojad (1:25 000 Bildplan / Bildskizze – niemieckie fotomapy w cięciu TK25 /1939 – 1944/);

2522 II Kościan (1:50 000 AMS M751, M753 Poland, M752 East Prussia)

P40 S23 (alt. A40 B23) Kościan (1:100 000 WIG – Mapa Taktyczna Polski /1924 – 1939/);

324 Kosten (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches (Generalstabskarte) – arkusze pojedyncze /1870 – 1944/);

080 Kosten – Schrimm – Lissa – Gostingen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches – Grossblatt/Einheitsblatt – arkusze zbiorcze KDR100 /1921 – 1945/);

P11 Leszno (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube);

080 Kosten – Schrimm – Lissa – Gostingen (1:100 000 GSGS 4081 Germany (Groccblatt)).

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Borkau.

Źródła:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 133.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 24.

3) http://www.kosciolydrewniane.pl/

4) http://pl.wikipedia.org/

5) Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XV, cz. 1 (Abablewo – Januszowo) z 1900 r.

6) Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej; Józef Łukaszewicz; nakładem Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego; Poznań 1858; tom II; str. 197-98.

7) Wielkopolska; Włodzimierz Łęcki; Sport i Turystyka; Warszawa 1996; str. 344.

8) Województwo leszczyńskie; Bogdan Zgodziński; Krajowa Agencja Wydawnicza; Poznań 1981, str. 53.

Zdjęcia wykonano dnia 19 lutego 2006 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej: 3865 (alt. 2130) Konojad (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/) z 1940 r. z serwisu internetowego MAPSTER.