Żabno - drewniany kościół pw. św. Jakuba [Starszego] Apostoła

województwo wielkopolskie,
powiat śremski,
Gmina wiejska Brodnica.
adres: Żabno 84.
archidiecezja poznańska,
dekanat śremski,
parafia in situ.

GPS: 52°10′45″N 16°53′33″E

Typ obiektu: Pierwotnie zbór obrządku ewangelickiego³⁾. Obecnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. św. Jakuba [Starszego¹⁾] Apostoła.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 1789 r.

Data przebudowy / rozbudowy: 1958 r.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1872 r., 1893-94 r., 1926 r., 1947 r., 1955-58 r., l.80 XX w.

Data konsekracji: 1792.

Fundator: Jakub Biliński, właściciel wsi.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: Zbudowany 1789 r. na miejscu wcześniejszych. Remontowany: w 1872 r., 1893-94 r., 1926 r., 1947 r., l. 80 XX w. W latach 1955-56^1),2) lub 1955-58³⁾ r. gruntownie odnowiony z wykonaniem polichromii wg projektu księdza K. Kowalskiego i artysty Teodora Szukały. W 1958 r. rozbudowana zakrystia.

Konstrukcja: Zdwojona konstrukcja ścian szkieletowo-dylowa⁴⁾ z drewna sosnowego. Inni podają: sumikowo-łątkowa^1),2).3).

Opis: Kościół nie jest orientowany. Zbudowany na planie krzyża, jednonawowy z transeptem. Ramiona boczne zamknięte prostokątnie, o kalenicach niższych od nawy głównej. Prezbiterium nie wyodrębnione (równej szerokości z nawą) zamknięte trójbocznie skierowane na północ. Zakrystia (murowana) przy północnej ścianie prezbiterium, rozbudowana w kierunku wschodniego ramienia transeptu. Ściany oszalowane. Dach główny jednokalenicowy. Wszystkie dachy kryte gontem. Okazała wieża trzykondygnacyjna z kruchtą w przyziemiu na osi po stronie południowej (od frontu). Zwieńczona dachem czterospadowym połączonym z dużą latarnią zwieńczoną metalowym, ostrosłupowym hełmem i krzyżem. Wejście do kruchty od strony wschodniej z boku wieży pod zadaszeniem. Na wieży zegar. Dach wieży kryty blachą. Cztery dzwony, w tym jeden z 1799 r., przelany w 1878 przez odlewnię C. Schoena.

Wnętrze i wyposażenie: Wewnątrz strop płaski z szeroką fasetą z drewnianym gzymsem, podsufitka z desek. Chór muzyczny nadwieszony z prospektem organowym z k. XVIII w. i parapetem wybrzuszonym w części środkowej. Brak belki tęczowej. Polichromia na stropie i balustradzie chóru z 1956²⁾ r. Scena Wniebowzięcia NMP i aniołowie. Jednolite wyposażenie późnobarokowe i klasycystyczne (klasycyzujące²⁾) z ok. 1790 r., z czasu budowy kościoła: ołtarz główny, dwa boczne, ambona, konfesjonał i chrzcielnica. W ołtarzu głównym w polu głównym obraz św. Jakuba a w zwieńczeniu św. Katarzyny. Dwie wczesnobarokowe rzeźby śś. papieży na ścianie prezbiterium po bokach ołtarza. Z tego samego okresu pochodzą ołtarze boczne w transepcie, ambona z rzeźbą Mojżesza na baldachimie oraz chrzcielnica z rzeźbą św. Jana Chrzciciela. Na ścianie południowej na wysokości empory wycięta inskrypcja: EXCTRUCTA HÆC / ECCLÆSIA / ANNO DÑI 1789⁴⁾.

Otoczenie: Kościół znajduje się w otoczeniu wysokich drzew (m.in. świerki, modrzewie i topole). Teren ogrodzony ceglanym murem (nie tynkowanym) z wyższymi słupkami. Stalowe, kute elementy: brama i furtki. Na terenie, w linii ogrodzenia od strony głównej drogi, drewniana kaplica przedpogrzebowa.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 2430/A z dnia 22.12.1932 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 113.B3; Atlas Kompas 1:200.000 – 67.G7; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 87.Sa33.

Mapy archiwalne:

3867 (alt. 2132) Brodnica (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt))

3867 Brodnica (1:25 000 Niemieckie fotomapy 1939-45 - w cięciu TK25)

P40 S24 (alt. A40 B24) Środa (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski)

325 Schrimm (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - arkusze pojedyncze)

080 Kosten – Schrimm – Lissa – Gostingen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt)

P11 Leszno (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube)

080 Kosten – Schrimm – Lissa – Gostingen (1:100 000 GSGS 4081 Germany (Groccblatt))

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Hirschdorf.

Źródła:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 184.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 293.

3) http://www.kosciolydrewniane.pl/

4) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009; str. 326-29.

5) Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIV; str. 718.

6) Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej; Józef Łukaszewicz; nakładem Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego; Poznań 1859; tom II; str. 52.

5) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2002.

6) Kościoły drewniane województwa poznańskiego; Ewa Stańska i Paweł Domachowski; BORT PTTK; Poznań 1989.

7). http://pl.wikipedia.org/

Zdjęcia wykonano 19 lutego 2006 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej: 3867 (alt. 2132) Brodnica (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt)) z 1911 r.; z serwisu internetowego MAPSTER.

Śmigiel - drewniany kościół pw. św. Wita

województwo wielkopolskie,

powiat kościański,

Gmina miejsko-wiejska Śmigiel.

Adres: ul. Świętego Wita.

GPS: 52°0′38.02″N 16°31′52.3″E.

Subiektywnie: Konstrukcja słupowo-ramowa, szkieletowa, szachulec, mur pruski. Jak zwał tak zwał, pomijając subtelne różnice, zawsze wygląda świetnie. Co ciekawe, przed wiekami ten rodzaj wznoszenia budowli traktowany był jako nietrwały, tymczasowy. Niektóre jakoś sobie radzą do dzisiaj.

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego. Obecnie bez zmian.

Status: kościół cmentarny / filialny.

Data budowy: 1769 r.

Data przebudowy / rozbudowy: brak danych.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1908 r., 1963 r., lata 1973-75, lata 90 XX w.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: brak danych.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: W 1908 r. wykonano podmurówkę. Restaurowany w 1963 r. przez Wilhelma Kuklisa – odnowienie ołtarzy i w latach 1973-75 – m.in. nowe poszycie wieży¹⁾. Odnowiony w latach 90 XX w.

Konstrukcja: słupowo-ramowa (nawa); słupowa (wieża).

Opis: Kościół szachulcowy konstrukcji słupowo-ramowej wypełnionej cegłą i kamieniem polnym; pola tynkowane. Salowy, prezbiterium nie wyodrębnione z nawy, zamknięte trójbocznie. Niezorientowany (prezbiterium zwrócone na zachód)²⁾, zbudowany na planie krzyża z bocznymi symetrycznymi: kaplicą (od północy) i zakrystią (od południa), które tworzą pozorny transept. Zamknięte prostokątnie o kalenicach niższych niż nawa główna z naczółkami. Nawa na wysokiej podmurówce, otynkowanej. Strome dachy kryte blachą układaną skośnie z kwadratowych arkuszy. Od wschodu (od frontu) wieża konstrukcji słupowej z szachulcową kruchtą w przyziemiu, górna kondygnacja oszalowana. Zwieńczona okazałym hełmem gontowym, cebulastym z latarnią i iglicą. Dachy jednokalenicowy, kryty blachą.

Wnętrze i wyposażenie: Wewnątrz płaski strop z listwową kratownicą tworzącą pseudokasetony. Ołtarz główny. z późnogotyckim tryptykiem z 1506 r. w drewnianej obudowie wczesnobarokowej²⁾ lub późnorenesansowej³⁾ z ok. 1645 r. i rzeźbami. Ołtarz boczny wczesnobarokowy z ok. 1645 r. z rzeźbą Pieta w polu środkowym i późnogotycką rzeźbą św. Anny z Najświętszą Panną Marią, z ok. 1506 r. w zwieńczeniu²⁾.

Otoczenie: Kościół znajduje się na terenie czynnego cmentarza w otoczeniu wysokich drzew (m.in. świerki, modrzewie i topole). Teren ogrodzony niskim ceglanym murem (nie tynkowanym) z bramą i furtką.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 516 z dnia 17.04.1969 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 113.C1; Atlas Kompas 1:200.000 – 83.E2; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 100.Oa36.

Mapy archiwalne:

P40 S23 H (alt. 4023 H) ŚMIGIEL (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski);

3965 (alt. 2197) Kosten (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt));

3965 Kosten (1:25 000 Niemieckie fotomapy 1939-45 - w cięciu TK25);

P40 S23 (alt. A40 B23) Kościan (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski);

324 Kosten (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - arkusze pojedyncze);

080 Kosten - Schrimm - Lissa - Gostingen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt);

P11 Leszno (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube);

080 Kosten - Schrimm - Lissa - Gostingen (1:100 000 GSGS 4081 Germany (Grossblatt)).

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Schmiegel.

Źródła:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 176-77.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 253.

3) http://www.kosciolydrewniane.pl/

4) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2002.

Zdjęcia wykonano 14 maja 2006 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej: 3965 (alt. 2197) Kosten (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt)) z 1940 r.; z serwisu internetowego MAPSTER.