Buk - drewniany kościół pw. Krzyża Świętego

województwo wielkopolskie

powiat poznański

Gmina miejsko-wiejska Buk

Adres: ul. Bohaterów Bukowskich 19a

archidiecezja poznańska

dekanat bukowski

parafia pw. św. Stanisława Biskupa w Buku.

GPS: 52°21′28″N 16°30′45″E.

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. Krzyża Świętego, św. Wojciecha i św. Marii Magdaleny⁷⁾. Obecnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. Krzyża Świętego.

Status: kościół cmentarny (filialny).

Data budowy: 1760 r.

Data przebudowy / rozbudowy: 1p.XIX w. (ok. 1806-35 r.).

Data renowacji / restauracji / remontu: 1912 r., 1935 r., 1966 r., l.80 XX w.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: Wiktor Raczyński, wojewoda wielkopolski, właściciel pobliskich Wojnowic.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: Obiekt zbudowany w 1760 r. na miejscu wcześniejszej, również drewnianej świątyni pw. św. Wojciecha (z 1608⁴⁾ r. lub z 1609⁷⁾ r.), która została rozebrana w XVIII w. W 1806 r., po rozebraniu fary, kościół przejął funkcję kościoła farnego, którą pełnił do 1846⁴⁾ r. W tym czasie przebudowany (wydłużenie ramienia wschodniego z zamianą zakrystii na kruchtę, przeniesienie ołtarza głównego do zachodniego ramienia z dobudową zakrystii, dobudowa empory chóru muzycznego oraz ośmiobocznej wieżyczki-latarni. W 1870 r. wymieniono gontowe pokrycie dachu na łupek⁴⁾. Remontowany w 1912 i 1935 r. Odnowiony w 1966 r., w tym czasie przemalowano wnętrze, usuwając malarską dekorację ścian z pocz. XX w. Remontowany w latach 80 XX w.

Tak Józef Łukaszewicz w „Krótkim opisie historycznym kościołów parochialnych,…” opisuje:

„Kościółek ś Wojciecha wystawiony z drzewa, dnia 20. listopada 1609 roku ukończony, leżał na przedmieściu Konary zwanem. Kościółek ten grożącym upadkiem środku 18. wieku, kazał rozebrać Wiktor Raczyński, dziedzic Wojnowic i w miejscu jego własnym nakładem wzniósł nowy kościół r. 1760 pod tytułem ś. Krzyża, ś. Wojciecha i ś. Maryi Magdaleny, wystawiwszy w nim ołtarze ś. Jana Nepomucena i ś. Izydora i nadawszy nowy fundusz pod warunkiem, aby odtąd prawo kolacji tego kościoła do właścicieli Wojnowic, wsi pod Bukiem leżącej, należało. Kościół ten miał role i rozmaite małe kapitaliki. ⁷⁾” [pisownia oryginalna]

Konstrukcja: zdwojona – szkieletowo-dylowa.

Opis: Kościół drewniany. Budowla pierwotnie centralna na planie krzyża greckiego, orientowana, obecnie na planie krzyża łacińskiego przecinającego się z kołem, niezorientowana, o zdwojonej konstrukcji ścian, pierwotnej. Konstrukcja szkieletowo-dylowa o poziomym oraz pionowym układzie dyli, szkielet bez wypełnienia, oszalowany⁴⁾. Niska otynkowana podmurówka. Przy zachodnim ramieniu krzyża prostokątna, zamknięta poligonalnie zakrystia. Przy wschodnim ramieniu krzyża prostokątna kruchta. Kościół kryty zespolonymi dachami łamanymi o wybrzuszonych połaciach w części środkowej, nad którą niska ośmioboczna wieża z dachem wielopołaciowym (wklęsłe i wypukłe połacie). Kalenice dachów nad ramionami krzyża na jednej wysokości. Dach nad kruchtą dwuspadowy, nad zakrystią pięciopołaciowy. Szczyty dwustrefowe (w górnej strefie wolutowe spływy). Latarnia z wielopołaciowym dwustopniowym hełmem ze sterczyną, gałką i krzyżem⁴⁾. Ramiona boczne i część frontowa kościoła, zamknięte prostokątnie, kryte są łamanymi dachami dwuspadowymi, obitymi blachą i posiadają profilowane, barokowe szczyty z okrągłym oknem. Prezbiterium z zakrystią na osi, zamkniętą trójbocznie. Kruchta od frontu nawy. Część centralna kryta spłaszczoną kopułą z dużą ośmioboczną latarnią i hełmem blaszanym. Elewacje z szalunkiem historycznym i gzymsami koronującymi.

Wnętrze i wyposażenie: We wnętrzu nad partią centralną kopuła pozorna z cylindryczną latarnią wsparta na ośmiu kolumnach. Ramiona boczne krzyża posiadają pozorne sklepienie kolebkowe. Chór muzyczny z łukowo wybrzuszonym parapetem (wklęsło wypukła linia) w części środkowej. Podłoga drewniana. Wyposażenie rokokowe z okresu budowy kościoła. Polichromia w kopule z p. XIX w., przemalowana w 1966 r. przez artystę – Teodora Szukałę⁵⁾ ze scenami męczeństwa Świętego Wojciecha^{5) 6)} i wizerunkami Świętych Kazimierza, Jadwigi, Wojciecha i Stanisława. Ołtarz główny z 2 poł. XVIII w. Cztery ołtarze boczne. Do najcenniejszych przedmiotów z wyposażenia świątyni należą krucyfiks gotycki z przeł. XV i XVI w. i kamienna kropielnica z przełomu XV i XVI w.

Otoczenie: Kościół w zabudowie małomiasteczkowej (pierwotnie zlokalizowany poza murami miejskimi) stoi na terenie czynnego cmentarza w otoczeniu drzew. Brama dwuskrzydłowa i furta wejściowa na teren (stalowe) osadzone na słupkach murowanych z cegły (nie tynkowanych). Drewniana dzwonnica z 1759 r., konstrukcji słupowej, oszalowana, z dzwonem z 1889 r. Zbudowana na planie kwadratu, kryta gontowym dachem namiotowym., Na belce widoczna jest data - 1757. Wewnątrz dzwon. Na cmentarzu przykościelnym znajduje się rokokowa, kamienna figura Ecce Homo z 1762 r. Przedstawia ona Chrystusa ubiczowanego i cierniem ukoronowanego.

Obiekt zabytkowy:

Decyzja nr 2501/A z dnia 30.10.1953 r. (kościół)

Decyzja nr 144/A z dnia 15.07.1968 r. (dzwonnica)

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 113.A1; Atlas Kompas 1:200.000 – 67.E5; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 68.Oa29-30.

Mapy archiwalne:

3665 (alt. 1995) Buk (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt))

P39 S23 E (alt. 3923 E) BUK (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski)

2522 I Buk (1:50 000 AMS M751, M753 Poland, M752 East Prussia)

P39 S23 (alt. A39 B23) Buk (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski)

300 Buk (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - arkusze pojedyncze)

068 Posen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt)

N11 Poznań (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube)

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: brak danych.

Źródła:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 135-36.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 42.

3) Architektura Drewniana w Polsce; Grażyna Ruszczyk; Sport i Turystyka - Muza SA; Warszawa 2009; str. 506-09.

4) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009; str. 176-79.

5) http://www.kosciolydrewniane.pl/

6) http://pl.wikipedia.org/

7) Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej; Józef Łukaszewicz; nakładem Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego; Poznań 1858; tom I; str. 253.

Zdjęcia wykonano 19 lutego 2006 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej:

3665 (alt. 1995) Buk (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt)) z 1891 r.; z serwisu internetowego MAPSTER.

Chełst - drewniany kościół pw. Matki Boskiej Królowej Polski

województwo wielkopolskie,

powiat czarnkowsko-trzcianecki,

Gmina wiejska Drawsko.

Adres: brak danych.

diecezja zielonogórsko-gorzowska,

dekanat Drezdenko,

parafia pw. św. Jana Kantego w Niegosławiu.

GPS: 52°49′29″N 15°57′02″E

Typ obiektu: Pierwotnie zbór obrządku ewangelickiego. Obecnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. Matki Boskiej Królowej Polski [wg innych źródeł MB Częstochowskiej²⁾].

Status: kościół filialny.

Data budowy: 1765 r.

Data przebudowy / rozbudowy: 1983 r.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1989 r., 1995 r.

Data konsekracji: 15.06.1947 r.

Fundator: brak danych.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: Wybudowany w 1765 r. W 1945¹⁾ r. lub w 1947³⁾ r. przejęty przez kościół katolicki. Po 1976 r. dobudowano zakrystię³⁾. W 1983 r. rozbudowany o salkę katechetyczną przy południowej ścianie nawy. Restaurowany m. in. w 1989 i 1995 r.

Konstrukcja: szkieletowa słupowo-ramowa (tzw. szachulec).

Opis: Kościół szachulcowy, konstrukcji słupowo – ramowej. Szkielet z wypełnieniem, pola tynkowane i malowane na biało. Wysoka podmurówka z czerwonej cegły. Orientowany. Salowy, bez wyodrębnionego z nawy prezbiterium, zamknięty prostokątnie. Dach nawy jednokalenicowy z naczółkami od frontu i tyłu, kryty blachą trapezową. Kruchta od frontu (od strony zachodniej), ściany szalowane wąskim deskowaniem na zakładkę w układzie poziomym, przekryta płaskim dachem trójspadowym o poszyciu z blachy. Zakrystia z boku nawy przekryta jednospadowym, przełamanym, wklęsłym dachem. Murowane ściany salki katechetycznej wykończone imitacją belkowania konstrukcji szkieletowej wykonaną na tynku.

Wnętrze i wyposażenie: Wewnątrz empory i chór muzyczny; strop belkowy. W ołtarz złożonym z wielu elementów z różnych okresów od XVIII do XX w. zamieszczony obraz Matki Boskiej Rokitniańskiej¹⁾.

Otoczenie: Dzwonnica metalowa, kratownicowa, zwieńczona daszkiem dwuspadowym, zbudowana po 1976³⁾ r. Przy kościele znajdują się pozostałości ewangelickiego cmentarza z drugiej połowy XVIII wieku, oraz pomnik ofiar I wojny światowej (z napisami w języku niemieckim). Na pomniku widoczne uszkodzenia (prawdopodobnie ślady po kulach). Przed kościołem (od strony ulicy) przeszklona kapliczka o konstrukcji stalowej z figurą Matki Boskiej a także drewniany krzyż z napisem na belce „W KRZYŻU ZBAWIENIE”. W otoczeniu kilka drzew. Ogrodzenie z siatki na betonowych słupkach. Brama dwuskrzydłowa oraz furtka z kątowników stalowych, wypełnienie z siatki. Teren płaski częściowo utwardzony (chodnik z kostki betonowej) częściowo pokryty trawnikiem.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 686/Wlkp/A, z dnia 4.07.2008 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 89.B3; Atlas Kompas 1:200.000 – 48.A7; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 27.Ha21.

Mapy archiwalne:

3161 (alt. 1638) Driesen (Ost) (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt));

2423 I Drezdenko (1:50 000 AMS M751, M753 Poland, M752 East Prussia);

P37 S22 (alt. A37 B22) Wieleń (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski);

A37 B22 (alt. 249) Wieleń (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski -przedruki map zaborczych w cięciu niemieckim i austriackim);

249 Filehne (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - arkusze pojedyncze);

054 Arnswalde – Schloppe – Friedeberg(mn.) (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt);

M10 Woldenberg (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube).

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Neuteich.

Źródła:

1) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 44.

2) http://www.kosciolydrewniane.pl/

3) http://pl.wikipedia.org/

4) Puszcza Notecka; Paweł Anders, Władysław Kusiak; Oficyna Wydawnicza G&P; Poznań 2011; str.100.

Zdjęcia wykonano 3 maja 2007 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej: 3161 (alt. 1638) Driesen (Ost) (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt)) z 1940 r.; z serwisu internetowego MAPSTER.

Świerczyna - drewniany kościół pw. św. Łukasza Ewangelisty; drewniana kaplica cmentarna pw. św. Marii Magdaleny oraz drewniana dzwonnica przy kaplicy

województwo wielkopolskie,

powiat leszczyński,

Gmina miejsko-wiejska Osieczna,

adres: 64-113 Świerczyna 41

archidiecezja poznańska,

dekanat krzywiński,

parafia in situ

GPS: 51°55′19″N 16°45′36″E

  
A. Kościół pw. św. Łukasza Ewangelisty 

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego. Obecnie bez zmian.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 3 ćw. XVII w.

Data przebudowy / rozbudowy: 1853 r., 1929-30 r.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1737 r., 1965-66 r., 1989 r.

Data konsekracji: 1675 r (sufragan Maciej Kurski).

Fundator: Wojciech Skarbek-Malczewski - kasztelan lądzki, właściciel wsi i Jan Daleszyński - ziemianin poznański, pisarz (budowa kościoła) oraz Jan Modlibowski (rozbudowa o kaplicę XVII w.) oraz Stanisław Skarbek-Malczewski (XVIII w.).

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: Pierwszy kościół pw. św. Łucji zbudowany w XII w. Obecny kościół zbudowany w 3 ćw. XVII w. z fundacji kasztelana lądzkiego Wojciecha Skarbka-Malczewskiego i Jana Daleszyńskiego. Remontowany w 1737 r. staraniem Stanisława Malczewskiego. W 1853 r. dobudowano murowaną kaplicę p.w. Przemienienia Pańskiego z fundacji Jana Modlibowskiego. W latach 1929-30 dobudowano murowaną nawę boczną i pokryto dachy blachą. W latach 1965-66 wykonano polichromię. Restaurowany w 1989 r.

Konstrukcja: zdwojona konstrukcja ścian wtórna, zrąb okolony od zewnątrz szkieletem³⁾ (nawa); słupowo-ramowa (wieża).

Opis: Kościół drewniany, pierwotnie jednonawowy o konstrukcji zrębowej okolonej konstrukcją szkieletową. Orientowany. Mniejsze prezbiterium od nawy, zamknięte trójbocznie z boczną zakrystią i murowaną kaplicą. Kaplica o cechach neogotyckich, murowana, na planie pięcioboku z wieżyczką na sygnaturkę. Nawa główna otwarta na całej długości na nawę boczną. Od południa boczna murowana nawa, otynkowana, z wydzieloną w części zachodniej kruchtą. Od północy przy prezbiterium zakrystia. Od południa przy prezbiterium aneks z lożą kolatorską. Nawa i prezbiterium o równej wysokości. Wieża od frontu, konstrukcji szkieletowej, dwukondygnacyjna z górną częścią węższą z kruchtą w przyziemiu i z zegarem słonecznym. Zwieńczona hełmem blaszanym stożkowym z iglicą i krzyżem na kuli. Dach dwukalenicowy, kryty blachą z czworoboczną wieżyczką na sygnaturkę. Dach nad murowaną nawą trójspadowy o małym kącie. Zwieńczoną daszkiem namiotowym z latarnią i krzyżem z chorągiewką z datą „1731” i inicjałami fundatora „WSM”. Na dachu kaplicy i dachu nawy południowej wieżyczki zwieńczone hełmami ostrosłupowymi z krzyżami. Ściany o konstrukcji drewnianej oszalowane od zewnątrz, partie murowane otynkowane.

Wnętrze i wyposażenie: Wewnątrz współczesny strop belkowy, płaski, z deskowym pułapem dolnym. W kaplicy sklepienie krzyżowe. Chór muzyczny z 2 ćwierci XVIII²⁾ wsparty na słupach z barokowym prospektem organowym z 1 poł. XVIII⁴⁾ w. i parapetem ozdobionym malowidłami olejnymi z 9 wizerunkami świętych. Belka tęczowa z Grupą Pasyjną z ok. poł. XIX w. Późnobarokowe: ołtarz główny i dwa boczne, ambona (z rzeźbami czterech Ewangelistów i figurą Świętego Stanisława) i chrzcielnica (podtrzymywana przez figurę anioła) z 1737 r. W ołtarzu głównym gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z ok. 2 ćwierci XV w. W kaplicy ołtarz z 1853 r. o cechach klasycystycznych. Dwa krucyfiksy późnobarokowe. Rzeźby apostołów autorstwa Andrzeja Majchrzaka. Ściany odeskowane od wewnątrz, ściany partii murowanych otynkowane. Otwór tęczy zamknięty półkoliście, przecięty belką tęczową.

Otoczenie: Kościół znajduje się w otoczeniu wysokich drzew (m.in. świerki, modrzewie i topole). Teren ogrodzony niskim drewnianym ogrodzeniem ze sztachet na murowanych słupkach i podmurówce, tynkowanych, z szeroką bramą i dwoma furtkami od strony południowej. Wejście na teren z placu przed kościołem po szerokich schodach o kilku stopniach. Plebania neogotycka z k. XIX w.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 53

B. kaplica przedpogrzebowa pw. św. Marii Magdaleny

 

  

GPS: 51°55′31″N 16°45′43″E 

Typ obiektu: Pierwotnie kaplica przedpogrzebowa. Obecnie bez zmian.

Status: kaplica przedpogrzebowa.

Data budowy: 2002 r.

Data przebudowy / rozbudowy: brak danych.

Data renowacji / restauracji / remontu: brak danych.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: brak danych.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: Odbudowana po pożarze kaplicy z XVIII w³⁾. Obiekt został zbudowany nad jeziorem w Osiecznej zapewne w XVIII w. i przeniesiony na obecne miejsce w 1854 r.¹⁾

Konstrukcja: brak danych.

Opis: Kaplica drewniana. Salowa, bez wyodrębnionego prezbiterium z nawy, zamknięta prostokątnie. Kruchta od frontu nawy. Dach jednokalenicowy, kryty blachą z kwadratową wieżyczka. Zwieńczoną daszkiem namiotowym.

Wnętrze i wyposażenie: brak danych.

Otoczenie: Kaplica zlokalizowana na czynnym cmentarzu.

C. Dzwonnica przy kaplicy

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 135.A2; Atlas Kompas 1:200.000 – 83.F3; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 101.Ra38.

Mapy archiwalne:

4066 (alt. 2268) Storchnest (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt));

P41 S23 (alt. A41 B23) Leszno (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski);

348 Lissa (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - arkusze pojedyncze);

080 Kosten - Schrimm - Lissa - Gostingen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt);

P11 Leszno (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube);

080 Kosten - Schrimm - Lissa - Gostingen (1:100 000 GSGS 4081 Germany (Grossblatt)).

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Świerczyn, Tannacker.

Źródła:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 177.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 257-59.

3) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009; str. 312-14.

4) http://www.kosciolydrewniane.pl/

5) http://pl.wikipedia.org/

6) Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej; Józef Łukaszewicz; nakładem Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego; Poznań 1859; tom II; str. 29.

7) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2002.

Zdjęcia wykonano 25 marca 2007 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej: 4066 (alt. 2268) Storchnest (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt)) z 1940 r.; z serwisu internetowego MAPSTER.