Chojna - drewniany kościół pw. św. Małgorzaty

województwo wielkopolskie

powiat wągrowiecki

Gmina Gołańcz

Adres: Chojna 14, 62-130 Gołańcz

diecezja bydgoska

dekanat Kcynia

parafia „in situ”

GPS: 52°59′58″N 17°16′45″E.

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. . Obecnie bez zmian.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 1766⁵⁾ r., (w opracowaniach spotyka się również 1776^1,2,3) r.)

Data przebudowy / rozbudowy: l. 2000-03^2,3) lub 2004-05⁵⁾ (dobudowa zakrystii).

Data renowacji / restauracji / remontu: 1836 r., 1894 r., 1899 r., 1902 r., l. 1974-76, l. 2000-03, l. 2004-05.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: starosta wałecki i właściciel wsi¹⁾ Maciej Mielżyński.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia:

Pierwszy kościół pw. Świętej Małgorzaty został ufundowany na przełomie XIII i XIV w. Wielokrotnie remontowany i przebudowywany istniał jeszcze w roku 1727 opisany przez wizytatora jako posiadający podłogę, okna i drzwi w dobrym stanie, dwie kaplice z ołtarzami i wymagający naprawy dach. Obecny kościół wzniesiony w 1776 r. na tym samym miejscu co poprzedni. Zbudowany z fundacji Macieja Mielżyńskiego starosty wałeckiego, przy udziale proboszcza Wawrzyńca Frantza. Gruntownie wyremontowany w 1836 r., wówczas na miejscu aneksu prezbiterium wybudowano szkieletową zakrystię. Możliwe, że w tym okresie oszalowano oprócz zakrystii również całą bryłę kościoła⁵⁾. W 1894 r odnowiono wnętrze i wypełniono cegłą pola konstrukcji szkieletowej. W 1899 r. dokonano napraw konstrukcji dachu i wieży uszkodzonych w wyniku wichury (prace prowadził mistrz Muszyński, zapewne ze Smogulca⁵⁾). W 1902 r. wymieniono ceglaną posadzkę na podłogę z desek. W latach 1974-76 zmiana wystroju wnętrza z położeniem boazerii, nad prezbiterium zamontowano pułap górny. Gruntowny remont z lat 2004-05⁵⁾ (lub 2000-03³⁾) wprowadził wiele zmian, między innymi: wymieniono wszystkie elementy szkieletu wraz z oryginalnym gzymsem koronującym pochodzącym z czasów budowy, wymieniono ceglane wypełnienie, rozebrano starą zakrystię i wzniesiono nową większą, zamontowano nową stolarkę, wylicowano podmurówkę cegłą klinkierową, zlikwidowano otwór drzwiowy w północnej ścianie nawy zacierając ślad jego istnienia nowym układem elementów konstrukcyjnych szkieletu.

Konstrukcja: Zdwojona konstrukcja ścian pierwotna: od wewnątrz zrębowa; od zewnątrz szkieletowa.

Opis:

Kościół jest jednonawowy o zdwojonej konstrukcji ścian: od wewnątrz zrębowa (ze słupo-łątką w wnarożniku nawy i prezbiterium); od zewnątrz słupowo-ramowa (szkielet pierwotnie bez wypełnienia)⁵⁾. Orientowany. Kościół jednonawowy, prezbiterium mniejsze od nawy, zamknięte poligonalnie z boczną zakrystią (po stronie północnej). Pod całością ceglana podmurówka (pierwotnie kamienna⁵⁾). Nawa i prezbiterium równej wysokości. Zrąb z bierwion ok. 20/30cm węgłowanych na nakładkę prostą z krytym czopem, w narożniku nawy i prezbiterium zrąb i szkielet zespolony słupo-łątką⁵⁾. Szkielet o gęsto ustawionych słupach z ryglami na pięciu poziomach. Pola zbliżone do kwadratu. Obie konstrukcje na odrębnych podwalinach⁵⁾. Elewacje z odsłoniętym szkieletem, pola wypełnione cegłą, nieotynkowane. Wieża i szczyt zachodni oszalowane. Główne wejście pośrodku ściany zachodniej w ramach niewielkiego ganku. Osobne wejście do zakrystii w jej zachodniej ścianie. Odrębne, dwuspadowe dachy nad nawą i prezbiterium, niższa kalenica nad prezbiterium. Dach nad zakrystią pulpitowy. W linii szczytu ściany zachodniej czworoboczna, jednokondygnacyjna wieża konstrukcji słupowej, nadbudowana nad nawą (wbudowana w konstrukcję dachu). Wieża zwieńczona dachem namiotowym. Wszystkie dachy kryte dachówką.

Wnętrze i wyposażenie:

Wnętrze wyłożone boazerią. Płaski strop belkowy w nawie i z fasetą w prezbiterium. Otwór tęczowy zamknięty trapezoidalnie. Chór muzyczny wsparty na dwóch słupach z wystawką w części środkowej. Belka tęczowa z krucyfiksem z XVIII w. Ołtarz główny późnobarokowy z 1 poł. XVIII w. z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego²⁾ (przeniesiony w 1863 r. z kościoła po bernardyńskiego z Gołańczy)^2,3). Ołtarz boczny z pierwszej ćwierci XVIII w. w stylu regencji z obrazem św. Małgorzaty²⁾. Drugi ołtarz boczny późnobarokowy XVIII z nowym obrazem św. Franciszka Ksawerego²⁾. Ambona i chrzcielnica barokowe z XVIII w³⁾.

Otoczenie:

Teren płaski lekko wyniesiony nad poziom ulicy z niewielkimi zadrzewieniami, w przeważającej części pokryty trawnikiem. Od strony ulicy tynkowany mur z drewnianą ażurową bramą i furtką, teren na pozostałym odcinku otoczony niewysokim płotem z siatki stalowej na słupkach z rur stalowych i betonowej podmurówce miejscami uzupełniony żywopłotem. Brama z furtką po stronie południowo-zachodniej. Wysoka dzwonnica metalowa, kryta blaszanym daszkiem dwuspadowym, usytuowana na betonowym postumencie.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr A-583 z dnia 03.05.1969 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 68.C2; Atlas Kompas 1:200.000 – 50.B4/5; Atlas ExpressMap 1:200.000 – 48.D4; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 25.Wa17.

Mapy archiwalne:

P36 S24 I (alt. 3624 I) LIPIA GÓRA (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 – 1939/)

P37 S24 C (alt. 3724 C) GOŁANCZ (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 – 1939/)

2969 (alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)

3069 (alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)

3069 Gollantsch (1:25 000 Bildplan / Bildskizze - niemieckie fotomapy w cięciu TK25 /1939 – 1944/)

2969 (alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 AMS M841 Germany [east], M851 Poland, M852 East Prussia)

3069 (alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 AMS M841 Germany [east], M851 Poland, M852 East Prussia)

2624 II Wyrzysk (1:50 000 AMS M751, M753 Poland, M752 East Prussia)

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Choyna, Fichtenwald.

Literatura:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 44.

3) http://www.kosciolydrewniane.pl/

4) http://pl.wikipedia.org/

5) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009

6) Zabytkowe Budowle Drewniane i Stolarka Architektoniczna wobec współczesnych zagrożeń; p.red. Emanuela Okonia; Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Toruń 2005

Zdjęcia wykonano dnia: 1 marca 2009 r.

Wykorzystano połączone fragmenty map archiwalnych: o godle 2969 (alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/); oraz o godle: 3069 (alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/); z serwisu internetowego MAPSTER.

Pleszew - drewniany kościół pw. św. Floriana

województwo wielkopolskie

powiat pleszewski

gmina miejska Pleszew

Adres: ul. Poznańska

diecezja kaliska

dekanat Pleszew

parafia pw. św. Floriana, ul. Mikołaja Kopernika 4, 63-300 Pleszew.

GPS: 51°53′58,055″N 17°46′30,792″E

Typ obiektu: kościół obrządku rzymskokatolickiego.

Status: pierwotnie kaplica cmentarna / obecnie kościół parafialny.

Data budowy: 1745 r. - drewniana nawa; (murowane prezbiterium pochodzi z ok. poł. XV w.³⁾ lub przełomu XV i XVI w.¹⁾).

Data przebudowy / rozbudowy: brak danych.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1838 r. (remont); k. XIX w. (rozbudowa o kruchty); 1950 r. i lata 1988-90 (remont).

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: Ludwik Pełka, kanonik chocki.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia:

Kościół pw. św. Floriana został wzniesiony w końcu XV w. jako murowana kaplica cmentarna. Drewnianą nawę dobudowana w 1745 r. z fundacji kanonika chockiego Ludwika Pełki. Kruchty dobudowano w końcu XIX w. Wielokrotnie restaurowany i remontowany, między innymi w 1838 r., 1950 r. i w latach 1988-90. W lutym 2003 r. ukradziono cenną późnogotycką rzeźbę MB z Dzieciątkiem z XV w.³⁾

Konstrukcja: zrębowa (obiekt częściowo murowany).

Opis:

Obiekt jest orientowany. Prezbiterium zamknięte prostokątnie oraz zakrystia murowane z cegły, otynkowane, z wydatnymi przyporami. Kościół o nietypowym układzie – dawne prezbiterium, szerokie, czworobocznie zamknięte przylega do drewnianej nawy głównej trójbocznie zamkniętej od zachodu. Nawa posiada czworoboczne kruchty przy ścianach północnej, południowej i zachodniej. Część drewniana na ceglanej podmurówce. Nawa i kruchta nakryte jednokalenicowym dachem wykończonym gontem. Okap na jednym poziomie. W centralnej części dachu czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę kryta daszkiem namiotowym, całość wykończona gontem. Dachy na kruchtach trójspadowe.

Wnętrze i wyposażenie:

Wewnątrz płaski strop pseudokasetonowy w nawie, pozorne sklepienie kolebkowe w prezbiterium i sklepienie krzyżowe w zakrystii³⁾. Ołtarz główny i dwa boczne barokowe z poł. XVIII w. Rzeźby późnogotyckie z XV i XVI w., w blendzie zewnętrznej ściany prezbiterium rzeźba Pietà z XVI w²⁾. Obrazy z XVII i XVIII w. Jana Wróblewskiego³⁾.

Otoczenie: Obiekt usytuowany w obrębie czynnego cmentarza.

Obiekt zabytkowy: decyzja nr A.K.I-11a/207 z dnia 06.03.1933 r. oraz decyzja nr 548/A z dnia 31.12.1991 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 137.A2/3; Atlas Kompas 1:200.000 – 85.E4; Atlas ExpressMap 1:200.000 – 85.C5; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 106.Cb38.

Mapy archiwalne:

P41 S25 F (alt. 4125 F) PLESZEW (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 – 1939/)

4072 (alt. 2274) Czermin (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)

4172 (alt. 2347) Pleschen (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)

2721 I Pleszew (1:50 000 AMS M751, M753 Poland, M752 East Prussia)

P41 S25 (alt. A41 B25) Jarocin (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski /1924 – 1939/)

350 Koschmin (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches (Generalstabskarte) - arkusze pojedyncze /1870 – 1944/)

081 Miroslau – Konin – Koschmin – Kalisch (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt - arkusze zbiorcze KDR100 /1921 – 1945/)

P12 Kalisz (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube).

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Pleschen.

Literatura:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 160.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 161.

3) http://www.kosciolydrewniane.pl/

4) http://www.wbc.poznan.pl/dlibra

5) http://pl.wikipedia.org/
6) http://www.florian-pleszew.pl

7) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2002; str. 217.

8) P. Anders, A. Gulczyński, J. Jackowski - Powiat pleszewski - WBP - 1999.

Zdjęcia wykonano dnia: 24 lutego 2008 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej 4072 (alt. 2274) Czermin (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/) oraz  4172 (alt. 2347) Pleschen (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/), obydwie z 1940 r., z serwisu internetowego MAPSTER.

Po ostatniej renowacji kościół nie jest już czarny tylko w eleganckim kolorze naturalnego drewna. Na murowanej części pięknie prezentuje się nowy tynk. Tego niestety nie zobaczymy na zdjęciach z 2008 roku.

Gułtowy - drewniany kościół pw. św. Kazimierza

województwo wielkopolskie;

powiat poznański;

gmina Kostrzyn.

Adres: ul. Pałacowa 8; 62-025 Gułtowy.

archidiecezja poznańska;

dekanat kostrzyński;

parafia in situ.

GPS: 52°21′5.47″N 17°19′54.89″E.

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego św. Kazimierza. Obecnie bez zmian.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 1737-38 r.

Data przebudowy / rozbudowy: 1784 r. (kaplica); 1834 (wieża).

Data renowacji / restauracji / remontu: 1895 r., 1957 r. (polichromia), 1984 r., 1992 r., p. XXI w.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: Marcin Skaławski, skarbnik wielkopolski (budowa kościoła); rodzina Ostrowskich (budowa wieży); Kazimierz Słucki, starosta gniewkowski (wyposażenie kościoła).

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: Józef Rossa - gnieźnieński murator (rozbudowa 1784 r.).

Historia: Pierwotnie w tym miejscu, w początku XV w, wzniesiony został drewniany kościół, z fundacji Przecława Grzymality, który w 1510 r. odnotowany został jako pw. śś. Wita i Doroty³⁾. W 1563 r. przejęty został przez innowierców a zwrócony katolikom w 1595 r. W 1 i 2 ćw. XVIII w. opisywany był jako stary i zniszczony³⁾. Dalsze losy nieznane. Obecny kościół jest pw. św. Kazimierza i pochodzi z lat 1737-38. Zbudowany z fundacji skarbnika wielkopolskiego Marcina Skaławskiego. Ostatecznie wykończony i wyposażony w latach 50 i 60 XVIII w., staraniem starosty gniewkowskiego Kazimierza Słuckiego. W 1760 r. wybudowano emporę chóru muzycznego³⁾. Powiększony o murowaną kaplicę dla rodziny Bnińskich w 1784 r. Wykonawcą tej rozbudowy był gnieźnieński murator Józef Rossa³⁾. Dokonał on wówczas również naprawy i uzupełnienia ceglanego wypełnienia ścian i podmurówki. W 1834 r. kosztem rodziny Ostrowskich (Seweryn Ostrowski i Elżbieta z Bnińskich Ostrowska³⁾) na miejscu rozebranej wzniesiono nową wieżę. Remontowany gruntownie w 1895 r. nakładem Seweryna Bnińskiego i Bronisławy z Gąsiorowskich Bnińskiej³⁾. Odnowiony w 1957 r. (polichromia). Remontowany w 1984⁵⁾; 1989³⁾ i od 1991 r. do ok. 2007 r.

Konstrukcja: Zdwojona konstrukcja ścian (pierwotna) nawy i prezbiterium. Przysłupowa ze słupo-łątką; konstrukcja zrębowa okolona od strony zewnętrznej konstrukcją szkieletową. Wieża konstrukcji słupowo-ramowej.

Opis: Kościół orientowany. Nawa na rzucie zbliżonym do kwadratu. Prezbiterium węższe od nawy, zamknięte trójbocznie. Z boku zakrystia z lożą kolatorską na piętrze. i kaplicą grobową rodziny Bnińskich⁵⁾. Wysoka, wykonana z cegły i otynkowana, masywna podmurówka z przyporami na całym obwodzie nawy i prezbiterium. Ściany szkieletowe, odsłonięte, nie tynkowane (takie zastałem, obecnie pola są tynkowane i malowane na biało, czego na załączonych zdjęciach nie zobaczymy), wypełnienie z cegły licuje z konstrukcją. Szczyt zachodni oszalowany. Korpus nawy i prezbiterium równej wysokości. Dwukondygnacyjny aneks z zakrystią i lożą niższy od prezbiterium. Elewacja zwieńczona gzymsem koronującym częściowo odtworzonym współcześnie. Drewniana wieża od frontu, nieznacznie przewyższająca kalenicę nawy, o dwóch uskokowych kondygnacjach, wykonana w konstrukcji słupowo-ramowej, z kruchtą w przyziemiu. Kondygnacje oddzielone obdaszkiem³⁾. Ściany wieży oszalowane, otwory głosowe na obydwu kondygnacjach, na górnej większe. Zakończenie wieży w postaci blaszanego cebulastego dachu z przeźroczą latarnią³⁾ zamkniętą kopulastym hełmem. Na zwieńczeniu gałka i krzyż. Niewielka kruchta z boku nawy. Dach główny dwukalenicowy (dwa odrębne dachy nawy i prezbiterium). Dach nad aneksem jednospadowy łączy się przełamaniem z dachem prezbiterium. Dach kruchty trójspadowy. Wszystkie połacie dachów kryte gontem. Okap dachu nawy i prezbiterium na jednym poziomie, okap dachu na aneksie poniżej. Na elewacji południowej tablica pamiątkowa ku czci braci Władysława i Wincentego Strzyżewskich poległych w powstaniu 1863 r.

Tak Józef Łukaszewicz w „Krótkim opisie historycznym kościołów parochialnych,…” opisuje:

„Kto i kiedy kościół parochialny we wsi Gułtowach założył nie wiadomo, Istnął on atoli już w początku 16. wieku, bo wspomina o nim księga beneficiorum z r. 1510, i był od samych początków z drzewa stawiany. W roku 1638 w czasie wizyty Strzałkowskiego znajdował się jeszcze w dobrym stanie i był pod tytułem ś. Wita męczennika i ś. Doroty Panny i męczenniczki. W kilka dziesiąt lat później już zagrażał upadkiem. Wizyta bowiem Libowicza z r. 1725 mówi o nim: »kościół ten parochialny jest drewniany i stary, wymaga naprawy zewnątrz i wewnątrz, szkudłami pokryty dobrze.« W trzynaście lat po wizycie Libowicza, to jest 1738 roku, w miejsce starego kościoła wzniosł nowy w tak nazwany mur pruski, Marcin Skaławski, skarbnik poznański, ówczesny dziedzic Gułtów. Nowy ten kościół przybrał tytuł ś. Kazimierza wyznawcy (Wizyta Rydzyńskiego z r. 1777). W kościele gułtowskim nie ma żadnego pomnika z ubiegłych wieków; znajduje się w nim tylko z nowszych czasów nagrobek Franciszki Bnińskiej, starościny, zmarłej 1810 roku wyobrażający z kamienia osobę płaczącą i skazującą na następujący napis:

»Stań przychodniu, stań przed tych zwłoków cieniem!

Złożyć hołd winny cnocie się należy,

Skrop łzami grób ten, i wszystkich imieniem

Rzekniej: – Tu Pani, Matka, Babka leży.

Tu wsparcie nędznych, tu cnota jedyna

Franciszka Bnińska, średzka starościna.

d. 22. Marca 1810.«

Księgi jego kościelne zaczynają się dopiero od r. 1728. dawniejsze zaginęły.”¹⁰⁾ [pisownia oryginalna]

Wnętrze i wyposażenie: Wnętrze nawy podzielone na trzy części dwoma rzędami słupów imitujących kolumny, pod każdym podciągiem po dwie sztuki. Trzony gładkie, kapitele czworoboczne ozdobione motywem z liśćmi akantu, baza murowana. Między słupami profilowane rozpory o formach gzymsu koronującego. Stropy w prezbiterium, nawie głównej i bocznych w postaci pozornych sklepień kolebkowych. Loża kolatorska otwarta do prezbiterium prostokątnym otworem. Chór muzyczny wsparty na dwóch słupach z prospektem organowym. Parapet chóru o falistej linii (wklęsło-wypukłej ze znacznym wybrzuszeniem w partii środkowej), z ozdobną inskrypcją poświęconą fundatorowi. Parapet w części środkowej ozdobiony namalowanym kartuszem z herbem fundatora – Dołęga. Po bokach inskrypcja upamiętniająca budowę świątyni w wersji polskiej i łacińskiej:

»SLUCCIA GENS TENDAS PENNATA AD ASTRA / TERMINUS IN COELIS SIT TIBI META DEUS / TRITUM PANDIT ITER ITER ASTRORUM SOLEA SOLA / CRUX BENEDICIT ET TENDAT UT ABSQUE CRUCE / PÆSENS DE GNIEWKOW STRUXIT GULTOVIENSIS HÆRES / CASIMIRUS SŁUCKI: DAT DEUS EI PACEM POTENS / A.D. 1738; WZLEĆ W GÓRĘ BO W SŁUCKICH ZAPĘDZIE / NIEBO NASZ TERMIN BÓG NIECH CENTRUM BĘDZIE TORUJCIE DROGĘ, HERBOWĄ PODKOWĄ / PODRÓŻ BEZ KRZYŻÓW JEST W KRZYŻU GOTOWA / WYSTAWIŁ PAN GUŁTÓW STAROSTA GNIEWKOWSKI / KAZIMIERZ SŁUCKI DOM TEN, ZTĄD MA POKÓJ BOSKI / R.P. 1738³⁾«.

Wykonane w 1895 r. prace udokumentowano nad drzwiami zakrystii w formie tablicy heraldycznej (herb Łodzia na piersi Orła oraz order Św. Jana Jerozolimskiego Kawalerów Maltańskich) z inskrypcją (»A. M.D. G. / HAS SACRAS ÆDES / SEVERINUS COMES DE BNIN BNIŃSKI / ORDINIS ST JOANNIS HIEROSOLIMITANIS EQUES / HUJUS ECCLESIÆ PATRONUS PIO ET DEVOTIO ANIMO / RENOVARI ET EXORNARI CURAVIT / A.D. 1895³⁾«), całość we florystycznym obramieniu. Zachowane oryginalne oboknia i odrzwia³⁾. Polichromia na stropie z lat 1750-60. Przedstawiająca na stropach Apoteozę Świętego Kazimierza (w nawie) i Matkę Boską wśród aniołów (w prezbiterium). Na ścianach pokazano sceny: Salomon i Królowa Saba; Zaśnięcie Matki Boskiej; Matka Boska Niepokalana oraz Matka Boska Orędowniczka z postaciami donatorów⁴⁾. Polichromia została uzupełniona i przemalowana w 1895⁴⁾ r., konserwowana w 1957⁴⁾ r. przez Stanisława Poznańskiego⁴⁾. Wyposażenie głównie barokowe i rokokowe: ołtarz główny z 3 ćw. XVIII w. ze starszym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z ok. poł. XVIII²⁾ w. Dwa ołtarze boczne z ok. 1740 r. Rokokowe: ambona, dwa konfesjonały i chrzcielnica. Przy ambonie nagrobki z końca XVIII i początku XIX w. Brygidy z Załuskich Bnińskiej i empirowy Franciszki Bnińskiej⁵⁾ z figurą leżącej kobiety, herbem Łodzia i wierszowanym napisem (patrz przytoczony powyżej w opisie Łukaszewicza). Chrzcielnica o kształcie czary wspartej na głowie syreny⁵⁾.

Otoczenie: Teren kościelny otoczony niewysokim tynkowanym murem z bramkami akcentowanymi przewyższonymi filarami. Kilka przyciętych drzew liściastych (kasztanowce, lipy) w obrębie muru. Murowana kapliczka. Plebania murowana z 1912 r. Bezpośrednio przy kościelnym murze duży staw.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 2468/A z dnia 01.09.1935 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 114.A2/3; Atlas Kompas 1:200.000 – 68.B/C5; Atlas ExpressMap 1:200.000 – 66.D5/6; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 72.Xa29.

Mapy archiwalne:

P39 S25 D (alt. 3925 D) (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 – 1939/)

3669 (alt. 1999) Kostschin (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/)

3670 (alt. 2000) Nekla (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)

2722 IV Września (1:50 000 AMS M751, M753 Poland, M752 East Prussia)

P39 S24 (alt. A39 B24) Poznań (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski /1924 - 1939/)

P39 S25 (alt. A39 B25) Września (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski /1924 – 1939/)

301 Posen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches (Generalstabskarte) - arkusze pojedyncze /1870 - 1944/)

302 Wreschen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches (Generalstabskarte) - arkusze pojedyncze /1870 – 1944/)

068 Posen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt - arkusze zbiorcze KDR100 /1921 - 1945/)

069 Gnesen – Wreschen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt - arkusze zbiorcze KDR100 /1921 – 1945/)

6 Manöverkarte Posen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Manöverkarten /1900 – 1945/)

N11 Poznań (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube)

N12 Gniezno (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube)

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Gultowy; Gulten; Kugeln.

Literatura:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 145-146.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 88-89.

3) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009; str. 210-214.

4) Architektura Drewniana w Polsce; Grażyna Ruszczyk; Sport i Turystyka - Muza SA; Warszawa 2009; str. 515-517.

5) http://www.kosciolydrewniane.pl/

6) http://pl.wikipedia.org/

7) http://www.wbc.poznan.pl/dlibra

8) http://www.kronikisredzkie.pl

9) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań – 2002.

10) Krótki Opis Historyczny Kościołów Parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej; Józef Łukaszewicz; tom I; Poznań 1858; str. 384-385.

Zdjęcia wykonano dnia 18 czerwca 2006 r.

Wykorzystano fragmenty map archiwalnych:
3669 (alt. 1999) Kostschin (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/) z 1944 r. oraz
3670 (alt. 2000) Nekla (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/) z 1940 r.
z serwisu internetowego MAPSTER.