Chojna - drewniany kościół pw. św. Małgorzaty

województwo wielkopolskie

powiat wągrowiecki

Gmina Gołańcz

Adres: Chojna 14, 62-130 Gołańcz

diecezja bydgoska

dekanat Kcynia

parafia „in situ”

GPS: 52°59′58″N 17°16′45″E.

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. . Obecnie bez zmian.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 1766⁵⁾ r., (w opracowaniach spotyka się również 1776^1,2,3) r.)

Data przebudowy / rozbudowy: l. 2000-03^2,3) lub 2004-05⁵⁾ (dobudowa zakrystii).

Data renowacji / restauracji / remontu: 1836 r., 1894 r., 1899 r., 1902 r., l. 1974-76, l. 2000-03, l. 2004-05.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: starosta wałecki i właściciel wsi¹⁾ Maciej Mielżyński.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia:

Pierwszy kościół pw. Świętej Małgorzaty został ufundowany na przełomie XIII i XIV w. Wielokrotnie remontowany i przebudowywany istniał jeszcze w roku 1727 opisany przez wizytatora jako posiadający podłogę, okna i drzwi w dobrym stanie, dwie kaplice z ołtarzami i wymagający naprawy dach. Obecny kościół wzniesiony w 1776 r. na tym samym miejscu co poprzedni. Zbudowany z fundacji Macieja Mielżyńskiego starosty wałeckiego, przy udziale proboszcza Wawrzyńca Frantza. Gruntownie wyremontowany w 1836 r., wówczas na miejscu aneksu prezbiterium wybudowano szkieletową zakrystię. Możliwe, że w tym okresie oszalowano oprócz zakrystii również całą bryłę kościoła⁵⁾. W 1894 r odnowiono wnętrze i wypełniono cegłą pola konstrukcji szkieletowej. W 1899 r. dokonano napraw konstrukcji dachu i wieży uszkodzonych w wyniku wichury (prace prowadził mistrz Muszyński, zapewne ze Smogulca⁵⁾). W 1902 r. wymieniono ceglaną posadzkę na podłogę z desek. W latach 1974-76 zmiana wystroju wnętrza z położeniem boazerii, nad prezbiterium zamontowano pułap górny. Gruntowny remont z lat 2004-05⁵⁾ (lub 2000-03³⁾) wprowadził wiele zmian, między innymi: wymieniono wszystkie elementy szkieletu wraz z oryginalnym gzymsem koronującym pochodzącym z czasów budowy, wymieniono ceglane wypełnienie, rozebrano starą zakrystię i wzniesiono nową większą, zamontowano nową stolarkę, wylicowano podmurówkę cegłą klinkierową, zlikwidowano otwór drzwiowy w północnej ścianie nawy zacierając ślad jego istnienia nowym układem elementów konstrukcyjnych szkieletu.

Konstrukcja: Zdwojona konstrukcja ścian pierwotna: od wewnątrz zrębowa; od zewnątrz szkieletowa.

Opis:

Kościół jest jednonawowy o zdwojonej konstrukcji ścian: od wewnątrz zrębowa (ze słupo-łątką w wnarożniku nawy i prezbiterium); od zewnątrz słupowo-ramowa (szkielet pierwotnie bez wypełnienia)⁵⁾. Orientowany. Kościół jednonawowy, prezbiterium mniejsze od nawy, zamknięte poligonalnie z boczną zakrystią (po stronie północnej). Pod całością ceglana podmurówka (pierwotnie kamienna⁵⁾). Nawa i prezbiterium równej wysokości. Zrąb z bierwion ok. 20/30cm węgłowanych na nakładkę prostą z krytym czopem, w narożniku nawy i prezbiterium zrąb i szkielet zespolony słupo-łątką⁵⁾. Szkielet o gęsto ustawionych słupach z ryglami na pięciu poziomach. Pola zbliżone do kwadratu. Obie konstrukcje na odrębnych podwalinach⁵⁾. Elewacje z odsłoniętym szkieletem, pola wypełnione cegłą, nieotynkowane. Wieża i szczyt zachodni oszalowane. Główne wejście pośrodku ściany zachodniej w ramach niewielkiego ganku. Osobne wejście do zakrystii w jej zachodniej ścianie. Odrębne, dwuspadowe dachy nad nawą i prezbiterium, niższa kalenica nad prezbiterium. Dach nad zakrystią pulpitowy. W linii szczytu ściany zachodniej czworoboczna, jednokondygnacyjna wieża konstrukcji słupowej, nadbudowana nad nawą (wbudowana w konstrukcję dachu). Wieża zwieńczona dachem namiotowym. Wszystkie dachy kryte dachówką.

Wnętrze i wyposażenie:

Wnętrze wyłożone boazerią. Płaski strop belkowy w nawie i z fasetą w prezbiterium. Otwór tęczowy zamknięty trapezoidalnie. Chór muzyczny wsparty na dwóch słupach z wystawką w części środkowej. Belka tęczowa z krucyfiksem z XVIII w. Ołtarz główny późnobarokowy z 1 poł. XVIII w. z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego²⁾ (przeniesiony w 1863 r. z kościoła po bernardyńskiego z Gołańczy)^2,3). Ołtarz boczny z pierwszej ćwierci XVIII w. w stylu regencji z obrazem św. Małgorzaty²⁾. Drugi ołtarz boczny późnobarokowy XVIII z nowym obrazem św. Franciszka Ksawerego²⁾. Ambona i chrzcielnica barokowe z XVIII w³⁾.

Otoczenie:

Teren płaski lekko wyniesiony nad poziom ulicy z niewielkimi zadrzewieniami, w przeważającej części pokryty trawnikiem. Od strony ulicy tynkowany mur z drewnianą ażurową bramą i furtką, teren na pozostałym odcinku otoczony niewysokim płotem z siatki stalowej na słupkach z rur stalowych i betonowej podmurówce miejscami uzupełniony żywopłotem. Brama z furtką po stronie południowo-zachodniej. Wysoka dzwonnica metalowa, kryta blaszanym daszkiem dwuspadowym, usytuowana na betonowym postumencie.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr A-583 z dnia 03.05.1969 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 68.C2; Atlas Kompas 1:200.000 – 50.B4/5; Atlas ExpressMap 1:200.000 – 48.D4; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 25.Wa17.

Mapy archiwalne:

P36 S24 I (alt. 3624 I) LIPIA GÓRA (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 – 1939/)

P37 S24 C (alt. 3724 C) GOŁANCZ (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 – 1939/)

2969 (alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)

3069 (alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)

3069 Gollantsch (1:25 000 Bildplan / Bildskizze - niemieckie fotomapy w cięciu TK25 /1939 – 1944/)

2969 (alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 AMS M841 Germany [east], M851 Poland, M852 East Prussia)

3069 (alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 AMS M841 Germany [east], M851 Poland, M852 East Prussia)

2624 II Wyrzysk (1:50 000 AMS M751, M753 Poland, M752 East Prussia)

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Choyna, Fichtenwald.

Literatura:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 44.

3) http://www.kosciolydrewniane.pl/

4) http://pl.wikipedia.org/

5) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009

6) Zabytkowe Budowle Drewniane i Stolarka Architektoniczna wobec współczesnych zagrożeń; p.red. Emanuela Okonia; Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Toruń 2005

Zdjęcia wykonano dnia: 1 marca 2009 r.

Wykorzystano połączone fragmenty map archiwalnych: o godle 2969 (alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/); oraz o godle: 3069 (alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/); z serwisu internetowego MAPSTER.