województwo wielkopolskie
powiat
nowotomyski
gmina Lwówek
adres: Brody 130
archidiecezja poznańska
dekanat pniewski
parafia in
situ.
GPS:
52°26’18”N 16°17’40”E
Typ
obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego. Obecnie
bez zmian.
Status:
kościół parafialny.
Data
budowy: 1673 r.
Data
przebudowy / rozbudowy: 1731 r., 1751 r. lub 1756 r., 1760 r.
Data
renowacji / restauracji / remontu: l. 1935-39, l. 1988-92, 2011 r.
Data
konsekracji: brak danych.
Fundator:
Piotr Lubicz Kurowski i proboszcz Jan Stanisław Jabłoński (1670
r.); podczaszy poznański Józef Cywiński (1760 r.).
Architekt:
Wiktor Gosieniecki (remont l. 1935-39).
Budowniczy
/ cieśla: brak danych.
Historia:
Pierwszy
kościół został ufundowany w XI lub XII w., i zaliczał się do
najstarszych w diecezji. Jego dzieje nie są znane. W 1 poł. XVII w.
świątynia była opisywana jako drewniana z wieżą i sygnaturką.
Zniszczył ją pożar około roku 1670. Obecny kościół został
wzniesiony w miejscu poprzedniego w 1673 r z fundacji Piotra
Lubicza
Kurowskiego i proboszcza Jana Stanisława Jabłońskiego. Pierwotnie
na planie krzyża łacińskiego z parą symetrycznych kaplic, salowy.
Część prezbiterialna zamknięta poligonalnie. Wieża
z kruchtą zlokalizowana po stronie zachodniej. Zakrystia po stronie
północnej. Rozbudowany o zakrystię
murowaną (w miejsce drewnianej) w
1731 r. oraz
o szkieletową kruchtę
południową
w 17515)
r. lub 17563)
r. W 1760 r. Józef Cywiński, podczaszy poznański, uposażył
wnętrze kościoła (ołtarz główny
oraz ołtarze boczne). Restaurowany w l.
1935-39
pod kierownictwem Wiktora Gosienieckiego (m.
in. wymiana desek pułapu dolnego stropu, posadzek, postawienie nowej
empory chóru, montaż witraży).
Restaurowany gruntownie w l. 1988-92
i 2011 r. przez firmę Radosława Adamczaka3).
Józef
Łukaszewicz w pozycji „Krótki
Opis Historyczny Kościołów Parochialnych…” tom II, tak pisze:
„...Broccy
założyli we wsi tej kościół parochialny, nie wiadomo atoli
kiedy. Od samego początku z drzewa stawiany podlegał częstym
ruinom i pożarom. I tak np. pogorzał w drugiej połowie 17. wieku.
Wystawiony w miejsce jego nowy, także z drzewa, poświęcił około
1670. Maciej Kurski, sufragan poznański, jak opiewa wizyta Libowicza
z r. 1725. >>Kościół w Brodach – mówi wspomniona wizyta –
jest z drzewa, w kształcie krzyża zbudowany, przez Przewielebnego
Macieja Kurskiego, sufragana poznańskiego, poświęcony, pod tytułem
ś. Maryi Magdaleny i ś. Andrzeja apostoła.<< Bractwo
szkaplerza zaprowadzonem w nim zostao 1688 roku. - Księgi jego
zaczynają się od r. 1604.
Kościół
w Brodach zawiera w sobie kilka pomników. A nasamprzód nad
zakrystyą jego wiszą cztery wizerunki dawniejszych plebanów
miejscowych;
jako to, pierwszy ks. Jana Jabłońskiego, zmarłego dnia 6. Kwietnia
1674 roku z następującym napisem: „Perillustris et Admodum
Reverendus Dominus Joannes Jabłoński Decanus Lwowecensis Parochus
Brodensis hujus Ecclesiae patrocinante sibi benefactorum ope fundator
in ea ter tantum oblato sacrificio Deo, ad eundem qui unus in
essentia et trinus in personis est videndum sicuti est, migravit Anno
Domini 1674 die 6 Augusti;” drugi ks. Kazimierza Pachowicza,
zmarłego dnia 20. Kwietnia 1706 roku; grób tegoż jest przed
wielkim ołtarzem pod lampą a na nim napis: >>A. R. D.
Casimirus Pachowicz Decanus Lwowecensis Parochus Brodensis obiit Anno
Domini 1705 die 20. Aprilis. Requiescat in pace; trzeci bez napisu;
czwarty ks. Jakóba Szotkiewicza, zmarłego dnia 12. Lutego 1726
roku, ma on nagrobek na prawym rogu wielkiego ołtarza z następującym
napisem: „Hic
quiescit A. R. Jacobus Szotkiewicz Vicarius Brodensis, obiit 17.
Februarii A. D. 1706. Requiescat in pace.” - Na przeciwko wielkiego
ołtarza zawieszonem jest popiersie z napisem: „D. O. M. Quem
saeculum capere non poterat, haec quantula capit urna Gnsum Dnum
Petrum de Kurowko Kurowski qui cum genus Lubiciorum sortitus fuisset
nobilissimum, aetatem ultra saeculum protendisset rarissimum,
virtutis sinplicitatis praecipuae ac rectitudinis coluisset
solidissimus, tandem liberis optime dispositis ex more Christianorum
sacramentis praemonnitus in orthodoxa catholica fide quam ab infantia
profitebatur constnatissimus meritis et senio gravis, virtuti
immortuus docuit immortalitatem vitam meritus posse non mori, vivit
tanen etiam nunc in ecclesia Brodensi Benefactor superstes, in cujus
(fabricam) cum ultra florenos mille expendisset immortalitatis suae
famae extitit fabricator. Julius eum terris erripuit, coelo intulit,
die 7. Julii Anno Christi 1673. Aetatis 104. Viator hoc lege et
luge.<<
Pewnie to będzie jedyny pomnik w całej dawnej Polsce, poświęcony
pamiątce stoczteroletniego starca. - Obok tego popiersia wisitablica
z napisem: „D. O. M. Constantia de Rozdrażew vitae et fortunae
socia Magnifici ac Generosi Mathiae Białęski de Białężyce Rosis
et virtutibus quidquid in pulchro flore adultus videris, omne id
regnavit in viva, justum ut deploretur in Mortua. Nihil in ea
immaturum cogita, praeter obitum et estatem. In ipse mortis apparatu,
tantam operam dedit, quantam ab aliorum senio vix speranus. Lugeri
meruit, eum qua perennia tot tumulantur decora. Heu mortis feritas
atrox sustulit eam e cinerum domo. Anno Dni 1680 die 9. Februar. Anno
aetatis 26. Cujus animae lector die et axopia requiem.<< -
Wchodząc do kościoła po lewej stronie wisi tablica z napisem: „D.
O. M. Sta viator et inconstantiam vide fortunae Ex Illus. et Mmgci
Constanti Marszewski Castellani Prement. Constat jactura. Ores mira
dum Castellaniam subsellium mutatum in urnam et quem magnum
Constantinum reputavimus, nunc tam parvo inclusus ergastulo, tanen
magnus. Mgnitudinem ejus vis scire? Metire ex longa in pauperes manu,
floruit in vita Roseo bonae famae Lechicum implens orbem, quia ex
Mgfico Adalberto Marszewski progenitus quinque ex Mgfica Marianna
Naramowska procreavit filias ast has post se reliquit vivas, decidit
in messe veluti flos Adalberti die 17. Augusti 1716 ergo tibi floride
lector ne fide ac casu Illust. Constantini vide, diu vixit
quia aetatis suae annos 83 immo cito mortuus dum vita ipsius vixit
patria, mortuus facet in pauperibus Francisci aedibusI)
et ab inope ejus prole coelestes expetit divitias et a te pie lector.
- Na balce przez kościół naprzeciwko wielkiego ołtarza
zaciągnionej jest napis : „Petrus Kurowski supremus hujus fabricae
Benefactor quia plusquam mille florenos donavit. Hic sepultus Anno
Domini 1673. Requiescat in pace.”
W
kaplicy znajduje się pomnik z nowszych czasów, poświęcony
pamiątce Łukasza Szczanieckiego sędziego pokoju powiatu
poznańskiego, zmarłego d. 28 Lipca 1810 r.”6)
Powyższy
zapis opatrując przypisem:
„I)
Z wyrazów tych pokazuje się, że tablica ta miała tu bydź
przeniesioną z jakiegoś kościoła klasztornego reguły ś.
Franciszka.”6) [pisownia oryginalna]
Konstrukcja:
zdwojona konstrukcja ścian pierwotna, quasi-przysłupowa; zrąb
okolony szkieletem5).
Opis:
Obecny
kościół, zbudowany w stylu barokowym
na planie krzyża łacińskiego,
z drewna świerkowego3),
jest jednonawowy,
o zdwojonej konstrukcji ścian
pierwotnej (quasi-przysłupowa; zrąb okolony szkieletem),
orientowany. Szkielet
od początku bez wypełnienia, oszalowany.
Część prezbiterialna zamknięta
trójbocznie. Ramiona boczne to kaplice,
zamknięte prostokątnie, zwieńczone trójkątnymi szczytami,
tworzące rodzaj transeptu, o kalenicach niższych od nawy głównej.
Prezbiterium szerokością
równe nawie,
z boczną murowaną, oszalowaną deskami zakrystią. Kruchta z boku
nawy. Dach główny jednokalenicowy.
Dach nad krychtą południową dwuspadowa a nad zakrystią pulpitowy,
stromy, o połaci wyprowadzonej bezpośrednio pod gzymsem koronującym
ściany prezbiterium. Wieża od frontu,
konstrukcji słupowej z kruchtą w przyziemiu. Wszystkie
dachy kryte gontem. Wieża o dwóch uskokowych kondygnacjach,
szerszej dolnej równej wysokością korpusowi i węższej górnej o
wysokości nieco poniżej kalenicy. Kondygnacja dolna kryta dwoma
dachami pulpitowymi (po bokach kondygnacji górnej). Kondygnacja
górna zwieńczona dachem
cebulastym z przezroczą, wieloboczną
latarnią z blaszanym barokowym hełmem
cebulastym ze
sterczyną, gałką i krzyżem.
Całość na ceglanej niskiej
podmurówce.
Wnętrze
i wyposażenie:
Wewnątrz
strop płaski, wspólny, na jednej
wysokości, pułap
dolny dla nawy, prezbiterium i kaplic.
Pod stropem korpusu i w otwarciu kaplic
podciągi oparte na ostatkach bierwion korpusu i kaplic. Spodnia
płaszczyzna podciągów wycinana faliście,
płaszczyzny boczne obficie dekorowane ornamentem perełkowym. Belka
tęczowa bezpośrednio pod ostatkami wschodniego podciągu oparta na
konsolach również bogato dekorowana snycerką. Belka tęczowa z
rzeźbami Grupy Pasyjnej (Chrystus
Ukrzyżowany, Matka Boska i św. Maria Magdalena) z
ok. poł. XVII w., z inskrypcją fundacyjną na bocznej płaszczyźnie:
PETRUS KUROWSKI SUPREMUS HUIUS
FABRICÆ
BENEFACTOR QUIA PLUSQUAM MILLE FLORENOS ET DONAVIT HIC SEPULTUS ANNO
DNI 1673 REQUIESCIT [Q]5).
Snycerskie zdobienia w postaci motywów
ornamentalnych, głównie perełkowe, występują na wielu
elementach: podciągach, gzymsach koronujących, obokniach, portalach
drzwiowych. Portal zachodni o esowato
ukształtowanych krawędziach z datą na nadprożu: ANNO
DOMINI M:DC:LXXIII:5).
Portal południowy o odrzwiach pokrytych ornamentem z napisem na
nadprożu: JOANNES STANISLAUS
JABŁONSKY / PAROCHUS BRODENSIS OPE / BENEFACTORUM ÆDIFICAVIT5).
Chór muzyczny wsparty na dwóch
dekoracyjnie wyciętych słupach
z wybrzuszonym parapetem w części środkowej i z prospektem
organowym z lat 30 XX w., wykonanym przez Bacha3).
W niektórych miejscach zachowana delikatna polichromia młodopolska.
Pozostała pochodzi z lat 20 XX w., autorstwa Gosieniewskiego.
Wyposażenie w stylu rokokowym: ołtarz główny i sześć ołtarzy
bocznych wykonanych przez snycerza z
Leszna Jana Beckera z p. XVIII w. W
ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz obraz św.
Marii Magdaleny2).
Ambona, konfesjonały i Droga Krzyżowa
z lat 20 XX w., autorstwa Wiktora
Gosieniewskiego3).
Kamienna kropielnica wg tradycji z XI3)
w. Dwie ławy kolatorskie z herbami von Pflugów von Sarrazin.
Krucyfiks z XVII w. Portrety trumienne i blachy herbowe. W oknach 12
witraży z
wizerunkami apostołów z lat 30 XX w. z napisami z 1939 r.
proszącymi o wolność z pod okupacji hitlerowskiej. Na
wyposażeniu dwa dzwony z XVI3)
w. i 17303)
r.
Otoczenie:
Drewniana
dzwonnica o ścianach pochyłych ku górze z k. XVII3) w. lub z 2
poł. XVIII1) w. zbudowana na planie kwadratu, zwieńczona
iglicowym, czworobocznym hełmem gontowym. Przed wejściem głównym
pomnik przyrody – lipa szerokolistna o obwodzie 670cm3) oraz
wiele innych drzew liściastych (głównie lipy i kasztanowce). W
bezpośrednim sąsiedztwie plebania z 1910 r. Wokół terenu
kościelnego ogrodzenie częściowo w postaci muru z cegły a
częściowo z murowanych, tynkowanych słupków i pól wypełnionych
sztachetowym płotem drewnianym na niskiej, tynkowanej podmurówce.
Brama i furtka kute stalowe na takich samych słupach zwieńczonych
betonową czapą z krzyżem.
Obiekt
zabytkowy: Decyzja nr 2467/A z dnia 12.12.1932 r.
Mapy:
Atlas Copernicus 1:200.000 –
112.A2;
Atlas Kompas 1:200.000 – 66.C4;
Atlas ExpressMap
1:200.000 – 65.A4;
Atlas Cartomedia 1:75.000 – 51.La28.
Mapy
archiwalne:
P39
S22 C (alt. 3922 C) LWÓWEK (1:25.000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski
/1929 – 1939/)
3563
(alt. 1925) Neustadt (b. Pinne) (1:25.000 Topographische Karte
(Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)
39-22-C
(1:25.000 Bodenschäzungskarte - w cięciu WIG25 /1940 – 1944/)
3563
(alt. 1925) Neustadt (b. Pinne) (1:25.000 AMS M841 Germany [east],
M851 Poland, M852 East Prussia)
2522
IV Nowy Tomyśl / Lwówek (1:50.000 AMS M751, M753 Poland, M752 East
Prussia)
Dawne
oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Pflug.
Literatura:
1)
Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia
Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 133.
2)
Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka
Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str.
31-32.
5)
Kościoły
Drewniane o Zdwojonej
Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo
Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009; str.
165-170.
6)
Krótki Opis Historyczny Kościołów Parochialnych, kościółków,
kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych
zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej; Józef
Łukaszewicz; tom II; Poznań 1859; str. 426-29.
7)
Słownik
Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa –
Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki,
Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik
Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań – 2002.
Zdjęcia wykonano dnia 21 października 2007 r.
Wykorzystano fragment mapy archiwalnej o godle: 3563
(alt. 1925) Neustadt (b. Pinne) (1:25.000 Topographische Karte
(Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/) z roku 1940 za zgodą serwisu internetowego MAPSTER.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz