Żabno - drewniany kościół pw. św. Jakuba [Starszego] Apostoła

województwo wielkopolskie,
powiat śremski,
Gmina wiejska Brodnica.
adres: Żabno 84.
archidiecezja poznańska,
dekanat śremski,
parafia in situ.

GPS: 52°10′45″N 16°53′33″E

Typ obiektu: Pierwotnie zbór obrządku ewangelickiego³⁾. Obecnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. św. Jakuba [Starszego¹⁾] Apostoła.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 1789 r.

Data przebudowy / rozbudowy: 1958 r.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1872 r., 1893-94 r., 1926 r., 1947 r., 1955-58 r., l.80 XX w.

Data konsekracji: 1792.

Fundator: Jakub Biliński, właściciel wsi.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: Zbudowany 1789 r. na miejscu wcześniejszych. Remontowany: w 1872 r., 1893-94 r., 1926 r., 1947 r., l. 80 XX w. W latach 1955-56^1),2) lub 1955-58³⁾ r. gruntownie odnowiony z wykonaniem polichromii wg projektu księdza K. Kowalskiego i artysty Teodora Szukały. W 1958 r. rozbudowana zakrystia.

Konstrukcja: Zdwojona konstrukcja ścian szkieletowo-dylowa⁴⁾ z drewna sosnowego. Inni podają: sumikowo-łątkowa^1),2).3).

Opis: Kościół nie jest orientowany. Zbudowany na planie krzyża, jednonawowy z transeptem. Ramiona boczne zamknięte prostokątnie, o kalenicach niższych od nawy głównej. Prezbiterium nie wyodrębnione (równej szerokości z nawą) zamknięte trójbocznie skierowane na północ. Zakrystia (murowana) przy północnej ścianie prezbiterium, rozbudowana w kierunku wschodniego ramienia transeptu. Ściany oszalowane. Dach główny jednokalenicowy. Wszystkie dachy kryte gontem. Okazała wieża trzykondygnacyjna z kruchtą w przyziemiu na osi po stronie południowej (od frontu). Zwieńczona dachem czterospadowym połączonym z dużą latarnią zwieńczoną metalowym, ostrosłupowym hełmem i krzyżem. Wejście do kruchty od strony wschodniej z boku wieży pod zadaszeniem. Na wieży zegar. Dach wieży kryty blachą. Cztery dzwony, w tym jeden z 1799 r., przelany w 1878 przez odlewnię C. Schoena.

Wnętrze i wyposażenie: Wewnątrz strop płaski z szeroką fasetą z drewnianym gzymsem, podsufitka z desek. Chór muzyczny nadwieszony z prospektem organowym z k. XVIII w. i parapetem wybrzuszonym w części środkowej. Brak belki tęczowej. Polichromia na stropie i balustradzie chóru z 1956²⁾ r. Scena Wniebowzięcia NMP i aniołowie. Jednolite wyposażenie późnobarokowe i klasycystyczne (klasycyzujące²⁾) z ok. 1790 r., z czasu budowy kościoła: ołtarz główny, dwa boczne, ambona, konfesjonał i chrzcielnica. W ołtarzu głównym w polu głównym obraz św. Jakuba a w zwieńczeniu św. Katarzyny. Dwie wczesnobarokowe rzeźby śś. papieży na ścianie prezbiterium po bokach ołtarza. Z tego samego okresu pochodzą ołtarze boczne w transepcie, ambona z rzeźbą Mojżesza na baldachimie oraz chrzcielnica z rzeźbą św. Jana Chrzciciela. Na ścianie południowej na wysokości empory wycięta inskrypcja: EXCTRUCTA HÆC / ECCLÆSIA / ANNO DÑI 1789⁴⁾.

Otoczenie: Kościół znajduje się w otoczeniu wysokich drzew (m.in. świerki, modrzewie i topole). Teren ogrodzony ceglanym murem (nie tynkowanym) z wyższymi słupkami. Stalowe, kute elementy: brama i furtki. Na terenie, w linii ogrodzenia od strony głównej drogi, drewniana kaplica przedpogrzebowa.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 2430/A z dnia 22.12.1932 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 113.B3; Atlas Kompas 1:200.000 – 67.G7; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 87.Sa33.

Mapy archiwalne:

3867 (alt. 2132) Brodnica (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt))

3867 Brodnica (1:25 000 Niemieckie fotomapy 1939-45 - w cięciu TK25)

P40 S24 (alt. A40 B24) Środa (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski)

325 Schrimm (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - arkusze pojedyncze)

080 Kosten – Schrimm – Lissa – Gostingen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt)

P11 Leszno (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube)

080 Kosten – Schrimm – Lissa – Gostingen (1:100 000 GSGS 4081 Germany (Groccblatt))

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Hirschdorf.

Źródła:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 184.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 293.

3) http://www.kosciolydrewniane.pl/

4) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009; str. 326-29.

5) Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIV; str. 718.

6) Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej; Józef Łukaszewicz; nakładem Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego; Poznań 1859; tom II; str. 52.

5) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2002.

6) Kościoły drewniane województwa poznańskiego; Ewa Stańska i Paweł Domachowski; BORT PTTK; Poznań 1989.

7). http://pl.wikipedia.org/

Zdjęcia wykonano 19 lutego 2006 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej: 3867 (alt. 2132) Brodnica (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt)) z 1911 r.; z serwisu internetowego MAPSTER.