Wierzenica - drewniany kościół pw. św. Mikołaja [bpa]

województwo wielkopolskie;

powiat poznański;

Gmina miejsko-wiejska Swarzędz.

Adres: Wierzenica 12

GPS: 52°27′48,65″N 17°04′08,22″E

Subiektywnie: Kościół na wzniesieniu nie umknie uwadze podróżnego choć próbuje schować się wśród drzew. To był ciepły jesienny dzień, doskonały na leniwą wycieczkę. Przywitało nas otwarte wnętrze i sympatyczny przewodnik wolontariusz nasłany przez proboszcza.

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. św. Mikołaja [bpa]. Przejściowo zbór obrządku ewangelickiego. Obecnie z powrotem kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. św. Mikołaja [bpa].

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 2 poł. XVI w.

Data przebudowy / rozbudowy: 1639 r., 1771-78 r., 1870 r., 1930-32 r., 1939 r., 1977-78 r.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1 poł. XVIII w., 1797 r., 1972-75 r.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: brak danych.

Architekt: Marian Andrzejewski (przebudowa kaplicy).

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: W latach 1589-98 użytkowany przez protestantów. W 1639 r. dobudowano murowaną zakrystię. Remontowany w 1 poł. XVIII w. Rozbudowany o wieżę i kruchtę w latach 1771-78 z fundacji Teodora Koźmińskiego. Restaurowany w 1797 r. funduszem Stanisława Buińskiego. W 1870 r. dobudowano murowaną kaplicę grobową od strony północnej, przebudowaną w latach 1930-32, wg projektu Mariana Andrzejewskiego dla rodziny Cieszkowskich w stylu podhalańskim. W 1939 r. włączono przyziemia wieży w obręb nawy. Remontowany w latach 1972-75 (częściowa wymiana starych drewnianych elementów oszalowania i gontów), oraz 1977-78 (dobudowa kruchty zachodniej).

Konstrukcja: zdwojona – od wewnątrz zrębowa od zewnątrz szkieletowa.

Opis: Kościół drewniany, jednonawowy o zdwojonej konstrukcji ścian wtórnej. Konstrukcja zrębowa okolona od zewnątrz szkieletem. Od początku szkielet bez wypełnienia, oszalowany. Orientowany. Mniejsze prezbiterium od nawy, trójbocznie zamknięte z boczną murowaną, oszalowaną zakrystią na planie prostokąta. Z boku nawy kruchta i kaplica (mauzoleum) murowane oszalowane od zewnątrz. Kaplica (mauzoleum) kryta wysokim czterospadowym dachem gontowym, zespolonym w przyziemiu ze ścianą nawy. Czworoboczna pseudolatarnia o dachu brogowym ze sterczyną zwieńczoną godłem Dołęga. Zwieńczonym niewielką czteroboczną wieżyczką z daszkiem namiotowym i krzyżem. Nawa na planie kwadratu. Od frontu wieża uskokowa na rzucie zbliżonym do kwadratu, konstrukcji słupowo-ramowej, poprzedzona kruchtą. W pierwszej kondygnacji przylegająca niemal na całej szerokości do nawy, zadaszona pulpitowo. Węższa w drugiej kondygnacji i oddzielona od nawy. Zwieńczona namiotowo-cebulastym dachem blaszanym ze sterczyną, gałką i krzyżem. Nawa i prezbiterium równej wysokości kryte odrębnymi dachami dwuspadowymi. Dach nad prezbiterium o niższej kalenicy Dachy kryte gontem. Przy wschodnim szczycie nawy kwadratową wieżyczką na sygnaturkę z otworami głosowymi. Zwieńczona cebulastym, blaszanym hełmem z iglicą i krzyżem. Nad zakrystią trójspadowy dach z kalenicą ustawioną prostopadle do kalenicy głównego dachu. Kruchta południowa z dachem dwuspadowym. Kruchta zachodnia z dachem trójspadowym, łamanym, z krótką kalenicą w osi kościoła. Okna tylko od strony południowej – cecha kościołów gotyckich.

Wnętrze i wyposażenie: Wnętrze wyłożone boazerią. Wspólny płaski strop dla nawy i prezbiterium (rzędna stropu w prezbiterium na nieznacznie wyższym poziomie niż w nawie)⁴⁾ rozdzielonych ścianą tęczową z dwupoziomowym otworem z profilowanym uskokiem, zamknięty łukiem spłaszczonym⁴⁾. Belka tęczowa z krucyfiksem. Od zachodu nawa otwarta do przyziemia wieży w sposób zbliżony do otworu tęczowego⁴⁾. Chór muzyczny wsparty na dwóch słupach, o prostej linii parapetu i z prospektem organowym z 1914 r. Na chór prowadzą kręte, metalowe schody. Podłoga z desek. Resztki starej polichromii, zamalowane podczas remontu w latach 1977-78. W ołtarzu głównym barokowym z k. XVII w. z obrazem MB z Dzieciątkiem z 1636 r. ufundowany przez kołodzieja Bartłomieja z Kłecka i z wierszowanym napisem fundacyjnym. Po bokach figury śś. Wojciecha i Mikołaja. Dwa ołtarze boczne, ambona barokowe z k. XVII w. Chrzcielnica drewniana w kształcie kielicha z ok. 1700 r. Rzeźby i obrazy z XVII w. Na północnej ścianie nawy neoklasyczny pomnik grobowy w formie portalu, zaprojektowany przez architekta Stefana Cybichowskiego, z dwuskrzydłowymi drzwiami odlanymi z brązu w 1872 r. we Florencji wg projektu Teofila Lenartowicza. W zwieńczeniu tympanonu marmurowe popiersie przedstawiające filozofa Augusta Cieszkowskiego, autorstwa Antoniego Madeyskiego²⁾.

Otoczenie: Kościół stoi wśród licznych drzew. Ogrodzenie drewniane, płot ze sztachetami między murowanymi słupkami. Brama dwuskrzydłowa, osadzona słupkach murowanych, wykonana jak ogrodzenie. Słupki ogrodzenia tynkowane i malowane na biało. Za bramą betonowe schody prowadzące na wzgórze kościelne.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 2414/A z dnia 21.12.1932 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 114.A1; Atlas Kompas 1:200.000 – 67.H4/68.A4; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 55.Ua27.

Mapy archiwalne:

3568 (alt. 1930) Schwersenz (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt))

P39 S24 (alt. A39 B24) Poznań (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski)

A39 B24 (alt. 301) Poznań (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski -przedruki map zaborczych w cięciu niemieckim i austriackim)

301 Posen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - arkusze pojedyncze)

068 Posen (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt)

N11 Poznań (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube)

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Oberbrunn.

Źródła:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 181.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 280-81.

3) Kościoły Drewniane Najbardziej Polskie…; Roman Mirowski; Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie; Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Kielcach; Warszawa 2005; str. 194-95.

4) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009; str. 315-20.

5) http://www.kosciolydrewniane.pl/

6) http://pl.wikipedia.org/

7) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2002.

8) Inwentarz drewnianej architektury sakralnej w Polsce; PAN – IS; Zeszyt 4a; 1985; Mateusz Pawlaczyk.

9) Kościoły drewniane województwa poznańskiego; Ewa Stańska i Paweł Domachowski; BORT PTTK; Poznań 1989.

10) Podróże do dwunastu drewnianych kościółków, z fotografiami Mikołaja Potockiego; Kowalski J.; Murowana Goślina 2008; str. 210-25.

11) Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII; str. 418

12) Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej; Józef Łukaszewicz; nakładem Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego; Poznań 1858; tom I; str. 415-416.

Zdjęcia wykonane 9 października 2005 r.

Wykorzystano fragment mapy archiwalnej: 3568 (alt. 1930) Schwersenz (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt)) z 1944 r.; z serwisu internetowego MAPSTER.