Tarnowo Pałuckie - drewniany kościół pw. św. Mikołaja [bpa]

województwo wielkopolskie;

powiat wągrowiecki;

Gmina wiejska Wągrowiec.

Adres: brak danych 

GPS: 52°49′55″N 17°16′33″E.

Subiektywnie: Podczas moich podróży, nazwijmy je badawczymi, wiele obiektów jest zamkniętych na cztery spusty. Żałuję tego strasznie, ale tak po prostu jest. W tym przypadku również. Szkoda tym razem tym większa, że wnętrze jest bogato opisywane w literaturze a zdjęcia z łatwością można znaleźć w sieci. Może następnym razem.

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. św. Mikołaja [Biskupa]. Obecnie bez zmian.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: ostatnia ćwierć XIV w. (badania dendrochronologiczne), wg innych źródeł 1639 r.

Data przebudowy / rozbudowy: 1639; ok. 1700, 1911-15.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1615-16; 1628-29, 1911-15, 1922, 1951, 1995-2001, 2011.

Data konsekracji: brak danych.

Fundator: brak danych.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia: I kościół powstał ok. poł. XIII wieku. Obecny (II kościół) pw. Świętego Mikołaja Biskupa z 2 poł. XIV w. Świątynię w Tarnowie Pałuckim uważa się za najstarszą w Polsce. Badania dendrochronologiczne ustaliły, że do budowy kościoła użyto drzewa z lat 1373–74 (!). W latach 1615–16 nad prezbiterium, a 1628 – 29 nad nawą wymieniono więźbę dachową. W 1639 r. dobudowano wieżę, ok. 1700 wzmocniono konstrukcję, w latach 1911–15 pokryto kościół dachówką i dobudowano murowaną zakrystię. W 1922 r. zabezpieczono cenną polichromię, a 1951 r. i w latach 90 XX w. poddano generalnej konserwacji – zastąpienie murowanej kruchty z boku nawy.

Konstrukcja: nawa mieszana zrębowo-wieńcowa, wieża szkieletowa³⁾.

Opis: Kościół drewniany, jednonawowy konstrukcji mieszanej zrębowo – wieńcowej, oszalowany. Orientowany, zbudowany z drewna sosnowego na kamiennej podmurówce. Prezbiterium mniejsze od nawy, zamknięte prostokątnie z przylegającą z boku zakrystią. Kruchta z boku nawy. Wymiary nawy 9,35x8,99m (pomiar zewnętrzny), prezbiterium ok. 5,5x5,4m⁶⁾. Niska, dwukondygnacyjna i czworoboczna wieża od frontu o wymiarach 5,87x5,8m⁶⁾, konstrukcji słupowej z kruchtą w przyziemiu. Kryta gontowym dachem namiotowym, zwieńczonym krzyżem. Od strony północnej do prezbiterium przylega usytuowana asymetrycznie zakrystia o wymiarach 5,94x2,2m⁶⁾, oświetlana dwoma okienkami. Stromy dach dwukalenicowy, kryty gontem. Drzwi wejściowe z okuciami z 1493 r.

Wnętrze i wyposażenie: Wewnątrz kolebkowe sklepienie w prezbiterium i płaskie w nawie. Belka tęczowa z XVIII w. z grupą pasyjną (wyciętą z desek) i ludowym krzyżem (malowane postacie Matki Boskiej i św. Jana). Chór muzyczny późnorenesansowy z 1639 r., wsparty na sześciu słupach z prospektem organowym z ok. 1700 r. Balustrada o prostej linii zdobiona osobno wydzielonymi 10 wizerunkami: Chrystusa, MB i świętych cystersów. Polichromia późnorenesansowa z 1639 r. na ścianach, stropie, ołtarzach i balustradach autorstwa Walentego Podczosika z Kcyni (sygnowana „JPW”) wykonana w technice klejowej na pobiałce²⁾. Sceny z życia Jezusa, Świętej Małgorzaty i Świętego Mikołaja oraz wyobrażenia Trójcy Świętej (na stropie w medalionie), NMP, Sądu Ostatecznego, Wizerunkiem Ewangelistów, proroków i Świętych: Wojciecha, Stanisława Kostki, Stanisława ze Szczepanowa, Jadwigi Śląskiej i błogosławionego Wincentego Kadłubka. W prezbiterium sceny z Nowego Testamentu: Zwiastowania i Nawiedzenie NMP, Narodzenie Chrystusa, Obrzezanie, Pokłon Trzech Króli, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie i Zesłanie Ducha Świętego. Przy chórze wizerunki dwóch szatanów z cyrografem. Całość uzupełniona ornamentem roślinnym. Ostatnie badania polichromii dowiodło istnienia wcześniejszych warstw i datowanych na p. XVI w. Późnorenesansowy ołtarz główny z p. XVII w. z obrazem Wniebowzięcia Matki Boskiej w polu głównym, śś. Mikołaja i Małgorzaty po bokach i Koronacji Matki Boskiej w Zwieńczeniu. Dwa ołtarze boczne: barokowy i rokokowy z XVII i XVIII w. z obrazami św. Mikołaja i św. Małgorzaty. Ambona barokowa. Dzwon z 1531 r. Tryptyk późnogotycki z kościoła w Tarnowie Pałuckim eksponowany jest w prezbiterium kościoła w Łeknie.

Otoczenie: Kościół na wzniesieniu, brak ogrodzenia.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr AK-I-11a/259 z dnia 14.03.1933 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 92.A2; Atlas Kompas 1:200.000 – 50.B6/7; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 34.Wa20/21.

Mapy archiwalne:

P37 S24 I (alt. 3724 I) WĄGROWIEC (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski)

3169 (alt. 1646) Wongrowitz (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt))

P37 S24 (alt. A37 B24) Wągrowiec (1:100 000 WIG - Mapa Taktyczna Polski)

251 Wongrowitz (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - arkusze pojedyncze)

055 Schneidemühl (1:100 000 Karte des Deutschen Reiches - Grossblatt/Einheitsblatt)

M11 Schneidemühl (1:100 000 GSGS 4416 / AMS M641, 651, 671 Germany, Poland, Middle Danube)

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Tarnowo; Holzkirche.

Źródła:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 178.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 261-64.

3) Architektura Drewniana w Polsce; Grażyna Ruszczyk; Sport i Turystyka - Muza SA; Warszawa 2009; str. 545-46.

4) Architektura Drewniana; red. Kamila Kłosek; Carta Blanca; Olsztyńskie Zakłady Graficzne SA; 2010; str. 113.

5) http://www.kosciolydrewniane.pl/

6) http://pl.wikipedia.org/

7) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2002.

8) Podróże do dwunastu drewnianych kościółków, z fotografiami Mikołaja Potockiego; Kowalski J.; Murowana Goślina 2008; str. 38-40.

9) Analiza dendrochronologiczna kościoła w Tarnowie Pałuckim – wstępne wyniki badań; Ważny T.; Studia i materiały do dziejów Pałuk; t. III; Poznań 2000; str. 545-52.

10) Kościół pw. św. Mikołaja w Tarnowie Pałuckim i jego chronologia w świetle badań historycznych i dendrochronologicznych. Komunikat; Ważny T., Wyrwa A.M.; Studia i materiały do dziejów Pałuk; t. 6; Poznań 2006, str. 227-47.

11) Drewniany, parafialny kościół cystersów w Tarnowie Pałuckim w świetle najnowszych badań; Wyrwa A.M.; Nasza Przeszłość 96(2001); str. 567-99,

12) Drewniane kościoły w łekneńskim kompleksie osadniczym w świetle interdyscyplinarnych badań historycznych i archeologiczno-architektonicznych (stanowiska T 22 i Ł19) – komunikat; Wyrwa A.M; Kwartalnik Architektury i Urbanistyki; 46(2001); z. 4; str. 402-18.

13) Klejnot architektury drewnianej ziem polskich. Kościół św. Mikołaja w Tarnowie Pałuckim. Wielkopolska; Wyrwa A.M.; fot. Piotr Namiota; Wydawnictwo Pejzaż; Bydgoszcz 2011.

Zdjęcia wykonano 26 grudnia 2007 r.