województwo wielkopolskie
powiat
wągrowiecki
Gmina Gołańcz
Adres: Chojna 14, 62-130 Gołańcz
diecezja bydgoska
dekanat Kcynia
parafia
„in situ”
GPS:
52°59′58″N
17°16′45″E.
Typ
obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. .
Obecnie bez zmian.
Status:
kościół parafialny.
Data
budowy: 17665) r., (w opracowaniach spotyka się również
17761,2,3) r.)
Data
przebudowy / rozbudowy: l. 2000-032,3) lub 2004-055)
(dobudowa zakrystii).
Data
renowacji / restauracji / remontu: 1836 r., 1894 r., 1899 r., 1902
r., l. 1974-76, l. 2000-03, l. 2004-05.
Data
konsekracji: brak danych.
Fundator:
starosta wałecki i właściciel wsi1) Maciej Mielżyński.
Architekt:
brak danych.
Budowniczy
/ cieśla: brak danych.
Historia:
Pierwszy
kościół pw. Świętej Małgorzaty został ufundowany na przełomie
XIII i XIV w. Wielokrotnie remontowany i przebudowywany istniał
jeszcze w roku 1727 opisany przez wizytatora jako posiadający
podłogę, okna i drzwi w dobrym stanie, dwie kaplice z ołtarzami i
wymagający naprawy dach. Obecny kościół
wzniesiony w 1776 r. na tym samym
miejscu co poprzedni. Zbudowany z
fundacji Macieja Mielżyńskiego starosty wałeckiego, przy
udziale proboszcza Wawrzyńca Frantza.
Gruntownie wyremontowany
w 1836 r.,
wówczas na miejscu aneksu prezbiterium
wybudowano szkieletową zakrystię. Możliwe, że w tym okresie
oszalowano oprócz zakrystii również całą bryłę kościoła5).
W 1894 r
odnowiono wnętrze i wypełniono cegłą
pola konstrukcji szkieletowej. W
1899 r. dokonano napraw konstrukcji dachu i wieży uszkodzonych w
wyniku wichury (prace prowadził mistrz Muszyński, zapewne ze
Smogulca5)).
W 1902 r. wymieniono ceglaną posadzkę na podłogę z desek. W
latach 1974-76 zmiana wystroju wnętrza z położeniem boazerii, nad
prezbiterium zamontowano pułap górny.
Gruntowny remont z lat
2004-055)
(lub 2000-033))
wprowadził wiele zmian, między innymi:
wymieniono wszystkie elementy szkieletu wraz z oryginalnym gzymsem
koronującym pochodzącym z czasów budowy, wymieniono ceglane
wypełnienie, rozebrano starą zakrystię
i wzniesiono nową większą, zamontowano nową stolarkę, wylicowano
podmurówkę cegłą klinkierową, zlikwidowano otwór drzwiowy w
północnej ścianie nawy zacierając ślad jego istnienia nowym
układem elementów konstrukcyjnych szkieletu.
Konstrukcja:
Zdwojona konstrukcja ścian pierwotna: od wewnątrz zrębowa; od
zewnątrz szkieletowa.
Opis:
Kościół
jest
jednonawowy o zdwojonej konstrukcji
ścian: od
wewnątrz zrębowa (ze słupo-łątką w wnarożniku nawy i
prezbiterium);
od zewnątrz słupowo-ramowa (szkielet pierwotnie bez wypełnienia)5).
Orientowany. Kościół
jednonawowy, prezbiterium mniejsze
od nawy, zamknięte poligonalnie
z boczną zakrystią (po stronie
północnej). Pod
całością ceglana podmurówka (pierwotnie
kamienna5)).
Nawa i prezbiterium równej wysokości.
Zrąb z bierwion ok. 20/30cm węgłowanych
na nakładkę prostą z krytym czopem, w narożniku nawy i
prezbiterium zrąb i szkielet zespolony
słupo-łątką5).
Szkielet o gęsto ustawionych słupach z ryglami na pięciu
poziomach. Pola zbliżone do kwadratu. Obie konstrukcje na odrębnych
podwalinach5).
Elewacje z odsłoniętym szkieletem,
pola wypełnione cegłą, nieotynkowane. Wieża i szczyt zachodni
oszalowane. Główne wejście
pośrodku ściany zachodniej w ramach niewielkiego ganku. Osobne
wejście do zakrystii w jej zachodniej ścianie. Odrębne,
dwuspadowe dachy nad nawą i prezbiterium, niższa kalenica nad
prezbiterium. Dach nad zakrystią
pulpitowy. W
linii szczytu ściany zachodniej czworoboczna, jednokondygnacyjna
wieża konstrukcji słupowej,
nadbudowana nad nawą (wbudowana w
konstrukcję dachu). Wieża
zwieńczona dachem namiotowym.
Wszystkie dachy
kryte
dachówką.
Wnętrze
i wyposażenie:
Wnętrze
wyłożone boazerią. Płaski strop belkowy w nawie i z fasetą w
prezbiterium. Otwór tęczowy zamknięty
trapezoidalnie. Chór muzyczny wsparty
na dwóch słupach z wystawką w części środkowej. Belka tęczowa
z krucyfiksem z XVIII w. Ołtarz główny późnobarokowy z 1 poł.
XVIII w. z obrazem Chrystusa
Ukrzyżowanego2)
(przeniesiony w 1863 r. z kościoła po
bernardyńskiego z Gołańczy)2,3).
Ołtarz
boczny z pierwszej ćwierci XVIII w. w
stylu regencji z obrazem św. Małgorzaty2).
Drugi ołtarz boczny późnobarokowy
XVIII z nowym obrazem św. Franciszka
Ksawerego2).
Ambona i chrzcielnica barokowe z XVIII
w3).
Otoczenie:
Teren
płaski lekko wyniesiony nad poziom ulicy z niewielkimi
zadrzewieniami, w przeważającej części pokryty trawnikiem. Od
strony ulicy tynkowany mur z drewnianą ażurową bramą i furtką,
teren na pozostałym odcinku otoczony niewysokim płotem z siatki
stalowej na słupkach z rur stalowych i betonowej podmurówce
miejscami uzupełniony żywopłotem. Brama z furtką po stronie
południowo-zachodniej. Wysoka dzwonnica metalowa, kryta blaszanym
daszkiem dwuspadowym, usytuowana na betonowym postumencie.
Obiekt
zabytkowy: Decyzja nr A-583
z dnia
03.05.1969
r.
Mapy:
Atlas Copernicus 1:200.000 – 68.C2;
Atlas Kompas 1:200.000 – 50.B4/5;
Atlas ExpressMap
1:200.000 – 48.D4;
Atlas Cartomedia 1:75.000 – 25.Wa17.
Mapy
archiwalne:
P36
S24 I (alt. 3624 I) LIPIA GÓRA (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa
Polski /1929 – 1939/)
P37
S24 C (alt. 3724 C) GOŁANCZ (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa
Polski /1929 – 1939/)
2969
(alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt)
cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)
3069
(alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 Topographische Karte
(Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)
3069
Gollantsch (1:25 000 Bildplan / Bildskizze - niemieckie fotomapy w
cięciu TK25 /1939 – 1944/)
2969
(alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 AMS M841 Germany [east], M851 Poland,
M852 East Prussia)
3069
(alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 AMS M841 Germany [east], M851
Poland, M852 East Prussia)
2624
II Wyrzysk (1:50 000 AMS M751, M753 Poland, M752 East Prussia)
Dawne
oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach:
Choyna, Fichtenwald.
Literatura:
1)
Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia
Św. Wojciecha; Poznań 2001
2)
Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka
Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str.
44.
5)
Kościoły
Drewniane o Zdwojonej
Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo
Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009
6)
Zabytkowe
Budowle Drewniane i Stolarka Architektoniczna wobec współczesnych
zagrożeń; p.red. Emanuela Okonia; Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika; Toruń 2005
Zdjęcia wykonano dnia:
1 marca 2009 r.
Wykorzystano połączone fragmenty map archiwalnych: o godle 2969 (alt. 1502) Jaktorowo (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/); oraz o godle: 3069 (alt. 1575) Gollantsch (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/); z serwisu internetowego MAPSTER.
