Herburtowo - drewniany kościół pw. Matki Boskiej Siewnej oraz dzwonnica drewniana

województwo wielkopolskie

powiat czarnkowsko-trzcianecki

gmina miejsko-wiejska Wieleń

Adres: Herburtowo 16, 64-730 Herburtowo.

diecezja koszalińsko-kołobrzeska

dekanat Trzcianka

parafia św. Rocha w Wieleniu

GPS: 52° 53′ 57.73″ N, 16° 7′ 19.64″ E; 52.89937, 16.122123.

Kod Google Plus: V4XC+QV Herburtowo.

Typ obiektu: Pierwotnie zbór obrządku ewangelickiego. Obecnie kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. Matki Boskiej Siewnej.

Status: kościół filialny parafii św. Rocha w Wieleniu.

Data budowy: 1787¹⁾ r., lub 1782^{2), 4)} r.

Data przebudowy / rozbudowy: brak danych.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1958 r, l. 80-90 XX w.

Data konsekracji: 19.01.1958 r.

Fundator: brak danych.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: Johann Schöneck¹⁾ albo Johan Schöneecke⁴⁾ z Górnicy.

Historia:

Herburtowo zostało założone w 1601 r. przez Jana Czarnkowskiego, który dla zagospodarowania podmokłych nieużytków sprowadził osadników flamandzko-holenderskich, gwarantując im swobodę wyznania protestanckiego. Pierwszy zbór wzniesiono w końcu XVII w. Kościół poewangelicki pw. MB Siewnej (lub Najświętszej Panny Marii¹⁾) z 1787 r. Zbudowany w miejscu wcześniejszego, zniszczonego w 1781 r. od uderzenia pioruna⁴⁾, zapewne przez cieślę Johanna Schönecka (Johana Schöneecke) z Górnicy oddalonej o ok. 20km. W latach 1945-1958³⁾ świątynia nie była użytkowana. Przejęty przez kościół katolicki w 1951²⁾ r., lub 1958^{3), 4)} r. Remontowany w 1958 r. kiedy to zlikwidowano empory (poza zachodnią)⁴⁾ i w latach 80-90 XX w. kiedy to założono deskowany pułap, obito ściany boazerią⁴⁾ a pod emporą wydzielono zakrystię²⁾ (za pomocą boazerii)³⁾, dokonano również napraw podmurówki i wymieniono gontowe pokrycie dachu oraz część podwaliny³⁾.

Konstrukcja: zdwojona konstrukcja ścian perwotna, quasi-przysłupowa³⁾, od wewnątrz zrębowa, od zewnątrz szkieletowa.

Opis:

Kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, wzmocniony od zewnątrz słupowo-ramową konstrukcją szkieletową bez wypełnienia. Na konstrukcji szkieletowej oparto więźbę dachu. Orientowany, zbudowany na podmurówce z kamienia (lico muru uzyskane z częściowo ociosanych głazów polnych). Salowy, bez wyodrębnionego prezbiterium z nawy, zamknięty trójbocznie od strony wschodniej. Zrąb z bierwion sosnowych 18x28/30cm³⁾. Na węgłach zakładka prosta. W połowie długości ścian bocznych bierwiona osadzone w łątce³⁾. Struktura szkieletu regularna, rygle na dwóch poziomach, przy węgłach słupy podwojone, w narożnikach ścian bocznych i frontowej zastrzały na pełną wysokość. Konstrukcje osadzono na osobnych podwalinach. Dwa wejścia: w zachodniej ścianie szczytowej oraz od północy. Więźba dachowa jednojętkowa (dwujętkowa w skrajnym wiązarze wschodnim)³⁾ usztywniona ryglami na dwóch poziomach i zastrzałami oraz wtórnymi wiatrownicami³⁾. Dach dwuspadowy, jednokalenicowy, kryty gontem. Brak wieży. Nad szczytem prosty drewniany krzyż. Na belce nadprożowej wejścia w ścianie północnej umieszczono słabo czytelną obecnie inskrypcję „ANNO 1782”.

Wnętrze i wyposażenie:

Wnętrze obite boazerią. Strop belkowy, dolne krawędzie belek profilowane dekoracyjnie. Chór muzyczny (pozostałość po częściowo zlikwidowanych emporach) wsparty na dwóch słupach, o prostej linii parapetu z prospektem organowym. Późnobarokowy ołtarz i ambona. W ołtarzu współczesna figura Matki Boskiej Siewnej. Zachowane pierwotne oboknia i odrzwia, wycinane dekoracyjnie.

Otoczenie:

Teren kościelny otoczony niskim murem z ciosanego kamienia (identyczne wykończenie jak podmurówka kościoła) z dwuspadowym zwieńczeniem z cegły układanej na rolkę. Mur częściowo uszkodzony. Brama i dwie furtki po stronie północnej z kutej stali osadzone na niewysokich przysadzistych ceglanych słupach kończonych schodkowo. W obrębie muru teren w niewielkiej części utwardzony kostką betonową, na pozostałym obszarze trawnik. Kilka drzew w tym jeden duży jesion. Po stronie północnej, blisko wejścia, drewniany krzyż. Po drugiej stronie drogi dzwonnica drewniana typu krosnowego z XX w., wsparta na sześciu prostopadłościennych fundamentach mocno wyniesionych powyżej gruntu, murowanych z cegły i tynkowanych, u podstawy opasanych cokołami. Kryta wąskim, dwuspadowym, blaszanym daszkiem. Onegdaj częściowo oszalowana, obecnie bez szalunku. Dwie kwatery dla dzwonów, jedna pusta.

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr A-1546 z dnia 4 lipca 1974 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 90.A1; Atlas Kompas 1:200.000 – 48.B6; Atlas ExpressMap 1:200.000 – 46.D5; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 19.Ja20.

Mapy archiwalne:

P37 S22 E (alt. 3722 E) DRAWSKO (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 - 1939/)

3062 (alt. 1568) Eichberg (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/)

37-22-E DRAWSKO (1:25 000 Bodenschäzungskarte - w cięciu WIG25 /1940 - 1944/)

3062 (alt. 1568) Eichberg (1:25 000 AMS M841 Germany [east], M851 Poland, M852 East Prussia)

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Ehrbardorf.

Literatura:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 146.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 90.

3) Kościoły Drewniane o Zdwojonej Konstrukcji Ścian w Wielkopolsce; Aleksander Jankowski; Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2009; str. 210-214.

4) Architektura Drewniana w Polsce; Grażyna Ruszczyk; Sport i Turystyka - Muza SA; Warszawa 2009; str. 518.

5) http://www.kosciolydrewniane.pl/

6) http://pl.wikipedia.org/

7) http://www.westernpomerania.com.pl

8) Zabytkowe Budowle Drewniane i Stolarka Architektoniczna wobec współczesnych zagrożeń; p.red. Emanuela Okonia; Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Toruń 2005.

9) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań – 2002.

Zdjęcia wykonano w dniu 18 kwietnia 2010 r.

Wykorzystano fragment archiwalnej mapy o godle: P37 S22 E (alt. 3722 E) DRAWSKO (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 - 1939/) z 1935 roku za zgodą serwisu Mapster (http://igrek.amzp.pl/)

Chludowo - drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych oraz dzwonnica drewniana

województwo wielkopolskie

powiat poznański

gmina Suchy Las

Adres:, ul. Kościelna 4, 62-001 Chludowo

archidiecezja poznańska

dekanat obornicki

parafia in situ.

GPS: 52°33'27.6"N 16°50'42.0"E 52.557665, 16.845002

Typ obiektu: Pierwotnie kościół obrządku rzymskokatolickiego. Obecnie bez zmian.

Status: kościół parafialny.

Data budowy: 1736 r.

Data przebudowy / rozbudowy: brak danych.

Data renowacji / restauracji / remontu: 1765 r., l. 1968-70; l. 1989-90.

Data konsekracji: 1744 r.

Fundator: zgromadzenie sióstr cysterek z Owińsk.

Architekt: brak danych.

Budowniczy / cieśla: brak danych.

Historia:

Kościół wzniesiony w 1736 r. z fundacji cysterek z Owińsk, ówczesnych właścicielek wsi, po pożarze poprzedniego kościoła w 1710¹⁾ r. Poświęcony 1744¹⁾ r. w latach 1771-1926 filia cysterek w Owińskach¹⁾. Restaurowany w 1765 r. i w latach 1968-70^{1), 3)} lub 1969²⁾ (m.in. nowe pokrycie dachu, wymiana stropów, odnowienie i uzupełnienie wyposażenia)¹⁾; oraz w latach 1989-90^{2), 3)}.

Konstrukcja: zrębowa.

Opis:

Kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, zbudowany z drewna modrzewiowego. Orientowany. Salowy, na planie krzyża, bez wyodrębnionego prezbiterium z nawy, zamknięty trójbocznie z zakrystią na osi. Dwie symetrycznie po bokach nawy kaplice tworzą pseudo transept. Zamknięte prostokątnie o kalenicach niższych od nawy głównej. Kruchta z boku nawy. Ściany oszalowane, zwieńczenie wydatnym gzymsem, wysoki cokół odcięty poziomą deską. Przed głównym wejściem współczesne zadaszenie w kształcie wiaty. Dach nad nawą i prezbiterium jednokalenicowy, pokryty dachówką. Blaszana wieżyczka na sygnaturkę nad nawą, zwieńczona smukłym barokowym hełmem z latarnią i chorągiewką z inicjałami i datą „STFIS 1736”.

Wnętrze i wyposażenie:

Wewnątrz strop płaski z fasetami o zaokrąglonych narożach. Chór muzyczny z prospektem organowym. Wyposażenie głównie barokowe. Na profilowanej belce tęczowej barokowe rzeźby z XVIII²⁾ w., być może ok. 1765³⁾ r.: Chrystus na Krzyżu, Matka Boska i Święty Jan. Barokowy ołtarz główny z ok. 1765³⁾ r., zestawiony z elementów pochodzących z 1 i 2 poł. XVIII²⁾ w., z obrazem Wszystkich Świętych w polu środkowym i Świętej Trójcy w zwieńczeniu²⁾. Dwa ołtarze boczne późniejsze, w jednym z nich obraz Matki Boskiej ze śś. Mikołajem, Wojciechem i postacią klęczącego donatora, z warsztatu wielkopolskiego, malowany na desce w 3 ćw. XVI²⁾ w. Figura Świętego Józefa z Dzieciątkiem z 2 poł. XVIII w. Cenne obrazy m.in. z XVI w.

Otoczenie:

Murowano-drewniana dzwonnica z 1936 r. Zbudowana na planie kwadratu, zwieńczona dachem namiotowym, krytym dachówką. Wejście w części murowanej zamkniętej półokrągłym portalem od strony południowej, z przejścia pomiędzy dzwonnicą a kościołem. Poniżej gzymsu wieńczącego otwory nagłośni wyposażone w drewniane żaluzje. Plebania z k. XIX w. Otoczenie ładne dobrze utrzymane. W sąsiedztwie kościoła tereny zielone, drzewa, krzewy i trawniki oraz duży staw. Na drzewostan składają się wierzby, brzozy, lipy, klony, modrzewie, sosny i świerki, wszystko uzupełnione o niższe krzewy: tuje, cisy itp. Ogrodzenie od strony ul. Kościelnej ażurowe, w postaci masywnych słupków murowanych, tynkowanych i malowanych na biało, na kamiennej podmurówce, wypełnienie z drewnianych sztachet, takież bramy rozwierane. Plac przed głównym wejściem utwardzony kostką betonową. Mała architektura: krzyż drewniany po stronie południowo-wschodniej, figura papieska po stronie południowo-zachodniej, figurka napostumencie na kamiennej wysepce na środku stawu.

Józef Łukaszewicz w swoim dziele pt.: Krótki Opis Historyczny Kościołów Parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej tom I, wydany w roku 1858 tak o kościele w Chlewiskach pisał:

„Wieś Chludowo należała do panien Cystersek w Owińskach, które w tej wsi kościół parochialny założyły i uposażyły, zapewne w 15 lub 16 wieku. Kościół ten od samego początku drewniany i pod tytułem WWSS. poświęcony, wcielonym został przez biskupa Młodzianowskiego w r. 1773 do kościoła Owińskiego. Gdy w drugiej połowie 18. wieku zagrażał upadkiem, panny Cysterski owińskie w jego miejsce wystawiły około 1765 roku nowy, także z drzewa i w kształcie krzyża. Nowy ten kościół poświęcił pod tym samym tytułem co dawny, Kierski, sufragan poznański. Kościół ten stoi dotąd, nie zawierając w sobie zgoła żadnych pomników z upłynionych wieków. - Księgi jego kościelne, znajdujące się dziś w Owińskach, zaczynają się od roku 1669.”⁷⁾

[pisownia oryginalna]

Obiekt zabytkowy: Decyzja nr 2397/A z dnia 21 grudnia 1932 r.

Mapy: Atlas Copernicus 1:200.000 – 91.C3; Atlas Kompas 1:200.000 – 67.G3; Atlas ExpressMap 1:200.000 – 66.A3; Atlas Cartomedia 1:75.000 – 41.Ra26.

Mapy archiwalne:

P38 S24 G (alt. 3824 G) BIEDRUSKO (1:25 000 WIG - Mapa Szczegółowa Polski /1929 – 1939/)

3467 (alt. 1858) Owinsk (1:25 000 Topographische Karte (Messtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 – 1945/)

38-24-G BIEDRUSKO (1:25 000 Bodenschäzungskarte - w cięciu WIG25 /1940 – 1944/)

3467 Owinsk (1:25 000 Bildplan / Bildskizze - niemieckie fotomapy w cięciu TK25 /1939 – 1944/)

3467 (alt. 1858) Owinsk (1:25 000 AMS M841 Germany [east], M851 Poland, M852 East Prussia)

Dawne oraz obcojęzyczne nazwy miejscowości na archiwalnych mapach: Truppenfeld.

Literatura:

1) Wielkopolskie Kościoły Drewniane; Ryszard Brykowski; Księgarnia Św. Wojciecha; Poznań 2001; str. 136.

2) Drewniane Kościoły w Wielkopolsce; Piotr Maluśkiewicz; Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury; Poznań 2004; str. 46.

3) http://www.kosciolydrewniane.pl/

4) http://pl.wikipedia.org/

5) http://www.westernpomerania.com.pl

6) http://www.wbc.poznan.pl/dlibra

7) Krótki Opis Historyczny Kościołów Parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej; Józef Łukaszewicz; tom. I, Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1858, str. 310.

8) Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992, Komitet redakcyjny: Paweł Anders, Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz. Rozszerzone wydanie: Wielkopolska – Słownik Krajoznawczy, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań – 2002.

9) Kościoły drewniane województwa poznańskiego – Ewa Stańska i Paweł Domachowski – BORT PTTK – Poznań 1989.

Zdjęcia wykonano w dniu 14 maja 2013 r.

Wykorzystano fragment archiwalnej mapy o godle: 3467 Owinsk Bodenschaetzungskarte C 1942 400dpi z 1942 roku za zgodą serwisu MAPSTER (http://igrek.amzp.pl/)